اِبْن‌ِ اَزْرَق‌، ابراهيم‌ بن‌ عبدالرحمان‌ بن‌ ابى‌ بكر ازرق‌ يمنى‌ (د 877ق‌/1472م‌)، پزشك‌ و نويسنده‌. از جزئيات‌ زندگى‌ او آگاهى‌ بسياري‌ در دست‌ نيست‌، بجز اشاره‌هايى‌ كه‌ در تنها كتابش‌ از احوال‌ِ خود به‌ دست‌ داده‌ و از آنجا معلوم‌ مى‌شود كه‌ وي‌ در يمن‌ زاده‌ شده‌ و همانجا زيسته‌ است‌ (ابن‌ ازرق‌، 25، 35). كتاب‌ او در كليّات‌ دانش‌ پزشكى‌ است‌ و تسهيل‌ المنافع‌ فى‌ الطّب‌ و الحكمة نام‌ دارد. وي‌ اين‌ اثر را از تلفيق‌ و اختصار دو كتاب‌ شفاءالاجسام‌ امام‌ محمد بن‌ ابى‌ الغيث‌ الكمرانى‌ و الرحمة فى‌ الطّب‌ و الحكمة حكيم‌ مقري‌ مهدي‌ صبري‌ (در برخى‌ منابع‌ ضبري‌) فراهم‌ آورده‌ و از چند كتاب‌ ديگر چون‌ كتاب‌ اللقط ابن‌ جوزي‌ و برءالسّاعة رازي‌ و تذكرة السّويدي‌ نيز بهره‌ برده‌ و خود در مقدمة كتابش‌ به‌ اين‌ نكته‌ها تصريح‌ كرده‌ است‌ (همو، 2-3؛ حاجى‌ خليفه‌ 1/407؛ ازهريه‌، 6/105).
تسهيل‌ المنافع‌ در 5 بخش‌ است‌ و به‌ اين‌ ترتيب‌: 1. فى‌ اشياء من‌ علم‌ الطبيعة والا´مر بالتّداوي‌؛ 2. فى‌ تفسير الجبوب‌ و طبائع‌ الاغذية و الادوية و منافعها؛ 3. فيما يصلح‌ للبدن‌ فى‌ حال‌ الصّحّة...؛ 4. فى‌ علاج‌ العلل‌ الخاصة...؛ 5. فى‌ علاج‌ الامراض‌ العامة المنتقلة فى‌ البدن‌... (ابن‌ ازرق‌، همانجا). اين‌ كتاب‌ چند بار به‌ چاپ‌ رسيده‌ و بيشتر چاپهاي‌ آن‌ به‌ صورت‌ مجموعه‌ و همراه‌ با كتابهاي‌ ديگران‌ است‌. از جمله‌ در قاهره‌ همراه‌ با الطّب‌ّ النّبوي‌ ابوعبدالله‌ محمد بن‌ احمد ذهبى‌ (د 748ق‌/ 1347م‌) به‌ دفعات‌ در 1304، 1306، 1307 و 1308ق‌ چاپ‌ شده‌، و اخيراً در 1404ق‌/1984م‌ در استانبول‌ به‌ چاپ‌ افست‌ رسيده‌ است‌ (ازهريه‌، 6/105-106؛ سركيس‌، 1/429)، اما ظاهراً تاكنون‌ كسى‌ به‌ تصحيح‌ آن‌ همت‌ نگمارده‌ است‌ و طبع‌ منقّحى‌ از اين‌ كتاب‌ در دست‌ نيست‌. با اين‌ وصف‌ نسخه‌هاي‌ خطى‌ نسبتاً زيادي‌ از آن‌ دركتابخانه‌هاي‌ جهان‌ موجود است‌ (دارالكتب‌، 1/158؛ سيد، 1/158؛ احسان‌ اوغلى‌، 15؛ II/170 S, .(GAL,
ابن‌ ازرق‌ بر اساس‌ يادداشتى‌ كه‌ كاتب‌ِ يكى‌ از نسخه‌هاي‌ خطى‌ِ تسهيل‌ المنافع‌ در صفحة پايانى‌ نسخة خود نوشته‌، شب‌ دوشنبه‌ 9 شعبان‌ 877 درگذشته‌ است‌ (مركزي‌، 10/1563-12564)، اما به‌ گفتة بغدادي‌ (1/24) او تا 890ق‌ در قيد حيات‌ بوده‌ است‌.
با اينكه‌ مأخذ سخن‌ وي‌ دانسته‌ نيست‌، بيشتر محققان‌ معاصر سخن‌ او را پذيرفته‌اند.
مآخذ: ابن‌ ازرق‌، ابراهيم‌، تسهيل‌ المنافع‌، استانبول‌، 1404ق‌/1984م‌؛ ازهريه‌، فهرست‌؛ بغدادي‌، اسماعيل‌، هدية العارفين‌، استانبول‌، 1951م‌؛ احسان‌ اوغلى‌، اكمل‌الدين‌، فهرس‌ مخطوطات‌ الطب‌ الاسلامى‌، استانبول‌، 1404ق‌/1984م‌؛ حاجى‌ خليفه‌، كشف‌ الظنون‌، استانبول‌، 1941م‌؛ دارالكتب‌ المصريه‌، خطى‌؛ سيد، خطى‌؛ سركيس‌، چاپى‌؛ مركزي‌، خطى‌؛ نيز: GAL,S.
على‌ آل‌ داود
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا