اِبْن‌ِ اَزْمَنازي‌، ابوالفرج‌ غيث‌ بن‌ على‌ بن‌ عبدالسلام‌ صوري‌ (443-509ق‌/1051- 1115م‌)، مورخ‌، محدث‌، اديب‌ و نويسندة شامى‌. ابن‌ ارمنازي‌ به‌ خط زيبا و نوشته‌هاي‌ فراوانش‌ شهرت‌ دارد. تبار او از ارمناز (شهركى‌ قديمى‌ در حدود 5 فرسنگى‌ حلب‌) بود و در صور به‌ تدريس‌ و خطابه‌ و نقل‌ حديث‌ اشتغال‌ داشت‌ (ياقوت‌، 1/217؛ ابن‌ خلكان‌، 297؛ ابن‌ عماد، 4/24) و از خطيب‌ بغدادي‌ (392-463ق‌/ 1002-1071م‌) حديث‌ شنيد (ابن‌ اثير، 1/34) و هر دو از يكديگر در تاريخ‌، حديث‌، شعر و ادب‌ روايت‌ كردند (ذهبى‌، عِبَر، 4/18؛ همو، سير، 19/389).
ابوالفرج‌ واپسين‌ سالهاي‌ زندگانى‌ خود را در شهر دمشق‌ نزد شاگردش‌ ابن‌ عساكر (499-571ق‌/1105- 1175م‌) گذراند و در همان‌ شهر بدرود حيات‌ گفت‌ ودر مقبرة باب‌ الصغير به‌ خاك‌ سپرده‌ شد (ياقوت‌، 1/218). وي‌ ابتدا به‌ تدوين‌ تاريخى‌ براي‌ شهر صور همت‌ گماشت‌ (ذهبى‌، سير، همانجا؛ سخاوي‌، 267)، اما آن‌ را ناتمام‌ گذاشت‌ (زركلى‌، 5/319). وي‌ تاريخى‌ نيز براي‌ دمشق‌ به‌ نام‌ كتاب‌ دمشق‌ نوشته‌ بوده‌ است‌ (قس‌: ياقوت‌، 2/591). از اين‌ دو كتاب‌ نسخه‌اي‌ در دست‌ نيست‌ (منجد، 33)، ليكن‌ ابن‌ عساكر از نوشته‌هاي‌ وي‌ در جاي‌ جاي‌ كتاب‌ مشهور خود تاريخ‌ مدينة دمشق‌ نقل‌ كرده‌ است‌.
ابن‌ ارمنازي‌ در جست‌ و جوي‌ حديث‌ به‌ مصر و جاهاي‌ ديگر سفر كرد و در راه‌ جمع‌ و تدوين‌ آن‌ بسيار كوشيد و اُنس‌ فراوان‌ با آن‌ گرفت‌ (سمعانى‌، 1/172؛ ياقوت‌، 1/217). با اينهمه‌، در حديث‌ و فقه‌ از او كتابى‌ بر جاي‌ نمانده‌ است‌. با آنكه‌ پدرش‌ ابوالحسن‌ ارمنازي‌ (396-478ق‌/1005- 1085م‌) شاعري‌ مشهور و دخترش‌ اُم‌ّ على‌ تقيّة صوريّه‌ (505 -579ق‌/1111- 1183م‌) شاعري‌ نامدار و خوش‌ قريحه‌ (ابن‌ خلكان‌، 1/297-299) و خود او نيز شعر دوست‌ بود (قس‌: ابن‌ عساكر، جم) و ظاهراً شعر نيز مى‌گفت‌، اما به‌ شاعري‌ شهرت‌ نيافت‌. فقط ابن‌ عساكر ضمن‌ اشاره‌ به‌ روايت‌ دو بيت‌ از شعر او توسط خطيب‌ بغدادي‌، 3 بيت‌ از سروده‌هايش‌ را كه‌ خود از او شنيده‌ بوده‌، نقل‌ كرده‌ است‌ (ياقوت‌، 1/218).
مآخذ: ابن‌ اثير، على‌، اللباب‌، قاهره‌، 1357ق‌؛ ابن‌ خلكان‌، وفيات‌؛ ابن‌ عساكر، على‌، تاريخ‌ مدينة دمشق‌، به‌ كوشش‌ شكري‌ فيصل‌ و ديگران‌، دمشق‌، 1404ق‌/1984م‌، فهرستهاي‌ مجلدات‌ (ذيل‌ «غيث‌ بن‌ على‌»)؛ ابن‌ عماد، عبدالحى‌، شذرات‌ الذهب‌، قاهره‌، 1350ق‌؛ ذهبى‌، شمس‌الدين‌ محمد، سير اعلام‌ النبلاء، به‌ كوشش‌ شعيب‌ ارنؤوط، بيروت‌، 1405ق‌/1984م‌؛ همو، العبر، به‌ كوشش‌ صلاح‌الدين‌ منجد، كويت‌، 1963م‌؛ زركلى‌، خيرالدين‌، الاعلام‌، بيروت‌، چ‌ 2، 1389ق‌/1969م‌؛ سخاوي‌، محمد، الاعلان‌ بالتوبيخ‌، به‌ كوشش‌ فرانتز روزنتال‌ و صالح‌ احمد العلى‌، بغداد، 1382ق‌/1963م‌؛ سمعانى‌، عبدالكريم‌، الانساب‌، حيدرآباد دكن‌، 1382ق‌/ 1962م‌؛ منجد، صلاح‌الدين‌، معجم‌، الموّرخين‌ الدمشقيين‌، بيروت‌، 1389ق‌/ 1978م‌؛ ياقوت‌، بلدان‌. محمدعلى‌ لسانى‌ فشاركى‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا