responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 2  صفحه : 866
ابن احمر ، ابوالوليد
جلد: 2
     
شماره مقاله:866



اِبْن‌ِ اَحْمَر، ابوالواليد، اسماعيل‌ بن‌ يوسف‌ بن‌ خزرجى‌، اديب‌، شاعر، فقيه‌ و مورخ‌ سدة 8 -9ق‌/14- 15م‌ و از مقربان‌ خاص‌ ابوعنان‌ مرينى‌ در مغرب‌. مخلوف‌ كنيه‌ او را ابوالفدا (؟) آورده‌ است‌ (ص‌ 232). «احمر» شهرت‌ يكى‌ از نياكان‌ او بوده‌ است‌. تاريخ‌ ولادت‌ او معلوم‌ نيست‌، اما دايه‌ به‌ استناد برخى‌ قراين‌ تولد او را بين‌ 725-727ق‌/ 1325/1327م‌ حدس‌ زده‌ است‌ (مقدمة نثير فرائد، 69 -71). او كه‌ نسب‌ به‌ بنو نصر، حكام‌ غرناطه‌، مى‌رساند به‌ گفته‌ خود درپى‌ اختلافاتى‌ كه‌ در اندلس‌ با عموزادگان‌ خويش‌ (ملوك‌ احمر) و فرمانروايان‌ بنونصر داشت‌ به‌ ناچار جلاي‌ وطن‌ كرد و به‌ مغرب‌، ديار بنومرين‌، روي‌ آورد (ابن‌ احمر، نثير الجمان‌، 21-22)، زيرا كه‌ ملوك‌ احمر ريختن‌ خون‌ او را مباح‌ دانسته‌ بودند (نك: همان‌، 26). گويا ابن‌ احمر اندلس‌ را به‌ عهد امير يوسف‌ اول‌ (حك: 725ق‌ - 733ق‌) و هنگامى‌ كه‌ پدرش‌ براي‌ مأموريتى‌ به‌ بِجايه‌ گسيل‌ شده‌ بود، ترك‌ گفته‌ و هنگامى‌ كه‌ به‌ مغرب‌ پاي‌ نهاده‌ است‌ كه‌ ابوالحسن‌ على‌ مرينى‌ بر اريكة قدرت‌ بوده‌ است‌ (دايه‌، مقدمة نثير الجمان‌، 7). ابن‌ احمر از مقربان‌ خاص‌ ابوعنان‌ پسر ابوالحسن‌ مرينى‌ شد و تا مرگ‌ او، پيوسته‌ مصاحبش‌ بود، چنانكه‌ در 758ق‌/1357م‌ كه‌ ابوعنان‌ به‌ افريقيه‌ لشكر كشيد، ابن‌ احمر را نيز به‌ همراه‌ برد (ابن‌ احمر، نثير الجمان‌، 69). با مرگ‌ ابوعنان‌ اقتدار سلاطين‌ مرينى‌ رو به‌ زوال‌ نهاد و وزرا، كاتبان‌ و حاجبان‌ بر امور چيره‌ گشتند و پيوندِ ابن‌ احمر نيز با بارگاه‌ سلاطين‌ سست‌ شد و حاجبان‌ و كاتبان‌ بر اريكة قدرت‌ نشستند و ابن‌ احمر آنان‌ را ضمن‌ مدايحى‌ ستود (دايه‌، مقدمة نثير فرائد، 73- 75).
ابن‌ احمر در فاس‌ درگذشت‌ و تاريخ‌ وفات‌ وي‌ به‌ درستى‌ دانسته‌ نيست‌، ابن‌ قاضى‌ آن‌ را در 807ق‌ ( جذوة، 167؛ همو درة الحجال‌، 1/213) و تنبكتى‌ در 810 ق‌ دانسته‌ است‌ (س‌ 99).
استادان‌ و شاگردان‌: ابن‌ احمر محضر بسياري‌ از پرآوازه‌ترين‌ استادان‌ زمان‌ خويش‌ را در فقه‌، حديث‌، انساب‌، تاريخ‌ و ادب‌ دريافته‌ بود كه‌ از آن‌ جمله‌ است‌: ابن‌ آجرّوم‌، و انشريشى‌، فشتالى‌ و مكناسى‌ كه‌ از برخى‌ از اينان‌ به‌ كسب‌ «اجازه‌» نائل‌ آمده‌ بود (ابن‌ احمر، نثير الجمان‌، 23-24؛ تنبكتى‌، 99؛ دايه‌، مقدمة نثير فرائد، 82 -86). وي‌ با بزرگان‌ عصر خويش‌ نيز پيوند داشت‌. از جمله‌ برجسته‌ترين‌ ايشان‌ لسان‌الدين‌ ابن‌ خطيب‌ است‌، اما در اين‌ باره‌ اطلاع‌ كافى‌ در دست‌ نيست‌ و گم‌ شدن‌ بخش‌ بزرگى‌ از شرح‌ حال‌ِ ابن‌ خطيب‌ در نثير الجمان‌ ابن‌ احمر براين‌ ابهام‌ افزوده‌ است‌. ابن‌ احمر در نثير فرائد بخشى‌ در حدود يك‌ چهارم‌ كتاب‌ را به‌ تحليل‌ شعر و نثر او اختصاص‌ داده‌ و با وجود انتقاد از لحن‌ گزندة ابن‌ خطيب‌ او را ستوده‌ است‌ (ص‌ 242-243).
اگرچه‌ درمنابع‌ دقيقاً ذكري‌ از شاگردان‌ ابن‌ احمر به‌ ميان‌ نيامده‌ است‌، اما وي‌ از كسانى‌ چون‌ ابراهيم‌ سدراتى‌ معروف‌ به‌ شهبون‌ و عبدالرحمان‌ جادري‌ به‌ عنوان‌ راويان‌ ياد كرده‌ است‌ ( نثير الجمان‌، 448-449؛ دايه‌، مقدمة نثير الجمان‌، 8).
سبك‌: ابن‌ احمر در شعر و نثر خويش‌ از اسلوب‌ خاصى‌ پيروي‌ نكرده‌ است‌. نثر وي‌ در اكثر موارد مشحون‌ از صنايع‌ بديعى‌ است‌ و تنها در كتب‌ تراجم‌ خويش‌، نثير الجمان‌، نثير فرائد الجمان‌ و مستودع‌ العلامة به‌ نثر مرسل‌ روي‌ آورده‌ است‌. وي‌ به‌ اقتباس‌ از بيشتر آيات‌ قرآن‌ و احاديث‌ نيز پرداخته‌ و نيز واژگان‌ خاص‌ علوم‌ مختلف‌ چون‌ فقه‌، تاريخ‌، نجم‌ و اسامى‌ كتابها را در خلال‌ نثر خويش‌ مى‌آورد. اينگونه‌ نگارش‌ تنها به‌ نثر وي‌ اختصاص‌ ندارد، بلكه‌ شعر او را نيز كه‌ اغلب‌ «شعر مناسبات‌» است‌، در بر مى‌گيرد. قصايد او كه‌ اغلب‌ مدايحى‌ در وصف‌ سلاطين‌، كاتبان‌ و حاجبان‌ ايشان‌ و آراسته‌ به‌ صنايع‌ بديعى‌ است‌، ارزش‌ ادبى‌ چندانى‌ ندارد. وي‌ گاه‌ غزل‌ و رثا نيز سروده‌ است‌ و در ميان‌ اينگونه‌ اشعار است‌ كه‌ مى‌توانيم‌ آثار دلنشينى‌ از او باز يابيم‌ (نك: دايه‌، مقدمة نثير فرائد، 149-203).
آثار: آثار ابن‌ احمر بيشتر در زمينة تاريخ‌، شعر و ادب‌ است‌، نثير فرائد الجمان‌ فى‌ نظم‌ فحول‌ الزمان‌، به‌ كوشش‌ محمدرضوان‌ دايه‌، 1967م‌. اين‌ كتاب‌ جنگ‌ شعري‌ است‌ همراه‌ با شرح‌ حال‌ شاعران‌؛ نثير الجمان‌ فى‌ شعر من‌ نظمنى‌ و ايّاه‌ الزمان‌، به‌ كوشش‌ محمد رضوان‌ دايه‌، 1987م‌. موضوع‌ اين‌ كتاب‌ نيز چون‌ نثير فرائد است‌؛ شرح‌ البردة بوصيري‌. ابن‌ قاضى‌ ( جذوة، 166)، تنبكتى‌ (ص‌ 99) و كتانى‌ (1/145) از آن‌ ياد كرده‌اند؛ عرائس‌ الامراء و نفائس‌ الوزراء (نك: تنبكتى‌، همانجا)؛ المنتخب‌ من‌ درر السلوك‌ فى‌ شعر الخلفاء الاربعة و الملوك‌، از اين‌ كتاب‌ تنها خود ابن‌ احمر ياد كرده‌ است‌ ( نثير الجمان‌، 114)؛ فريد العصر فى‌ شعر بنى‌ نصر (همان‌، 78، 81)، اين‌ كتاب‌ شرح‌ احوال‌ و اوصاف‌ كسانى‌ از خاندان‌ نويسنده‌ است‌ كه‌ از ملوك‌ و سلاطين‌ بنونصر بوده‌اند؛ مستودع‌ العلامة و مستبدع‌ العلامة، به‌ كوشش‌ محمد تركى‌ تونسى‌، 1384ق‌/1364م‌. ابن‌ احمر اين‌ كتاب‌ را به‌ ابن‌ ابى‌ دلامه‌، از كاتبان‌ مرينى‌، تقديم‌ داشته‌ است‌؛ روضة النسرين‌ فى‌ اخبار بنى‌ مرين‌، به‌ كوشش‌ لوي‌ پرووانسال‌، 1382ق‌/1062م‌، كه‌ از معروف‌ترين‌ كتب‌ ابن‌ احمر است‌. دايه‌ آن‌ را همان‌ نفحة النسرينية و اللمحة المرينية دانسته‌ است‌ (مقدمة نثير فرائد، 126)؛ مشاهير بيوتات‌ فاس‌، رباط، 1972م‌، ابوزيد فاسى‌ آن‌ را تلخيص‌ كرده‌ است‌؛ تأنيس‌ النّفوس‌ فى‌ تكميل‌ نقط العروس‌ (نك: همانجاها).
مآخذ: ابن‌ احمر، اسماعيل‌، نثير الجمان‌ فى‌ شعر من‌ نظمنى‌ و ايّاه‌ الزمان‌، به‌ كوشش‌ محمدرضوان‌ دايه‌، بيروت‌، 1407ق‌/1987م‌؛ همو، نثير فرائد الجمان‌ فى‌ نظم‌ فحول‌ الزّمان‌، به‌كوشش‌ محمدرضوان‌دايه‌، بيروت‌، 1967م‌؛ ابن‌قاضى‌،احمد، جذوةالاقتباس‌ فى‌ ذكر من‌ حل‌ من‌...» به‌ كوشش‌ عبدالوهاب‌ بن‌ منصور، رباط، 1973م‌؛ همو، دُرة الحجال‌ فى‌ اسماء الرجال‌، به‌ كوشش‌ محمد احمدي‌ ابوالنور، قاهره‌، 1390ق‌/ 1970م‌؛ تنبكتى‌، احمد بابا، نيل‌ الابتهاج‌ بتطريز الديباج‌، به‌ كوشش‌ عباس‌ بن‌ عبدالسلام‌، قاهره‌، 1351ق‌؛ دايه‌، محمد رضوان‌، مقدمه‌ بر نثير الجمان‌ (نك: ابن‌ احمر در همين‌ مآخذ)؛ همو، مقدمه‌ بر نثير فرائد (نك: ابن‌ احمر در همين‌ مآخذ)؛ كتانى‌، عبدالحى‌، فهرس‌ الفهارس‌ و الاثبات‌، به‌ كوشش‌ احسان‌ عباس‌، بيروت‌، 1982م‌؛ مخلوف‌، محمد، شجرة النور الزكية فى‌ طبقات‌ المالكية، بيروت‌، 11349ق‌.
مينا حفيظى‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا
 

نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 2  صفحه : 866
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست