اِبْن‌ِ اَبى‌ كُدَيّه‌، ابوعبدالله‌ محمد بن‌ عتيق‌ بن‌ محمد بن‌ ابى‌ نصر بن‌ ابى‌ كديّه‌ تميمى‌ قَيْرَوانى‌ (د 512ق‌/1118م‌)، متكلم‌ اشعري‌، اصولى‌ و مُقري‌. وي‌ در حدود 420ق‌/1029م‌ در قيروان‌ تولد يافت‌ (ابن‌ جزري‌، 2/195)، مقدمات‌ علوم‌ را در زادگاهش‌ فرا گرفت‌ و سپس‌ به‌ اندلس‌، مصر، شام‌ و عراق‌ سفر كرد. در قيروان‌ نزد ابوعبدالله‌ بن‌ حسين‌ بن‌ حاتم‌ اَزْدي‌ اصول‌ و كلام‌ خواند و در اندلس‌ يا مصر از ابن‌ عبدالبّرحديث‌ شنيد (ابن‌جوزي‌، 75؛ كتبى‌، 3/429؛ صفدي‌، 4/79). ابوالعباس‌ بن‌ نفيس‌، ابو عبدالله‌ قضاعى‌ و حافظ محمود بن‌ فضل‌ اصفهانى‌ از جمله‌ مشايخ‌ حديث‌ و قرائات‌ او در مصر بوده‌اند (ذهبى‌، تذكرة الحفاظ، 4/1205؛ ابن‌ جزري‌، همانجا). در راه‌ سفر به‌ عراق‌ مدتى‌ را در شهرهاي‌ شام‌ گذراند و در دمشق‌ به‌ تحصيل‌ و نيز تدريس‌ كلام‌ پرداخت‌. ابوالفتح‌ نصرالله‌ بن‌ محمد مِصّيصى‌ عالم‌ و مدرس‌ معروف‌ خطّة شام‌ از شاگردان‌ درس‌ كلام‌ او در شهر صور بود (سبكى‌، 7/321؛ نُعَيّمى‌، 1/227). پس‌ از ورود به‌ عراق‌ در مدرسة نظامية بغداد به‌ وعظ و تدريس‌ كلام‌ و قرائات‌ پرداخت‌ كه‌ ظاهراً تا هنگام‌ مرگ‌ ادامه‌ داشت‌ (ابن‌ جوزي‌، 75-76). ابوالكرم‌ شهرزوري‌ و ابن‌ حسين‌ بن‌ عبدالحق‌ يوسفى‌ از جمله‌ راويان‌ و شاگردان‌ درس‌ او در عراق‌ بوده‌اند (ذهبى‌، معرفة القراء، 1/379). ابن‌ ابى‌ كُديّه‌ عالمى‌ جامع‌، شاعر و متكلمى‌ نامدار بود. آن‌ طور كه‌ خود گفته‌ است‌، از 443ق‌/1051م‌ يعنى‌ حدود 70 سال‌ به‌ بتدريس‌ علم‌ كلام‌ اشتغال‌ داشته‌ است‌. وي‌ حافظه‌اي‌ نيرومند داشت‌ و كتاب‌ سيبويه‌ را از حفظ بود (همانجا؛ صفدي‌ 4/79، 80). در مذهب‌ اشعري‌ تعصب‌ شديد داشت‌ و در اين‌ راه‌ از حنبلى‌ مذهبان‌ آزار بسيار ديد. ابياتى‌ كه‌ از او برجاي‌ مانده‌، در اثبات‌ دعاوي‌ اشاعره‌ است‌ (ابن‌ جوزي‌، 75).
مآخذ: ابن‌ تغري‌ بردي‌، النجوم‌؛ ابن‌ جزري‌، محمد، غاية النهايه‌ فى‌ طبقات‌ القراء، به‌ كوشش‌ برگشترسر، قاهره‌، 1352ق‌/1933م‌؛ ابن‌ جوزي‌، يوسف‌، مرا¸ة الزمان‌، حيدرآباد دكن‌، 1370ق‌/1951م‌؛ ذهبى‌، شمس‌الدين‌ محمد، تذكرة الحفاظ، حيدرآباد دكن‌، 1333-1334ق‌؛ همو، معرفة القّراء الكبار على‌ الطبقات‌ و الاعصار، به‌ كوشش‌ محمد سيد جاد الحق‌، قاهره‌، 1387ق‌/1967م‌؛ سبكى‌، تاج‌الدين‌ عبدالوهاب‌، طبقات‌ الشافعية الكبري‌، به‌ كوشش‌ محمود محمد طناجى‌ و عبدالفتاح‌ محمد حلو، قاهره‌، 1383ق‌/1964م‌؛ صفدي‌، صلاح‌ الدين‌ خليل‌، الوافى‌ بالوفيات‌، به‌ كوشش‌ هلموت‌ ريتر، بيروت‌، 1381ق‌/1961م‌؛ كتبى‌، محمد، فوات‌ الوفيات‌، به‌ كوشش‌ احسان‌ عباس‌، بيروت‌، 1973م‌؛ نُعَيْمى‌، عبدالقادر، الدراس‌ فى‌ تاريخ‌ المدارس‌، به‌ كوشش‌ جعفر الحسنى‌، دمشق‌، 1367ق‌/1948م‌. نورالله‌ كسائى‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا