اِبْن‌ِ اَبى‌ عاصِم‌، ابوبكر احمد بن‌ عمروبن‌ ابى‌ عاصم‌ ضحاك‌ شيبانى‌ (206-287ق‌/821 -900م‌)، از فقها و حافظان‌ بزرگ‌ حديث‌. وي‌ بر مذهب‌ ظاهري‌ بود و قياس‌ را باور نداشت‌ و بر پاية آن‌ رفتار نمى‌كرد (ذهبى‌، تذكره‌، 2/640 -641). ابن‌ تغري‌ بردي‌ (2/122) او را از مصنفان‌ حديث‌ و عالمى‌ چيره‌دست‌ شمرده‌ است‌. در پاره‌اي‌ از منابع‌ از وي‌ با عنوان‌ «محدث‌ بن‌ محدث‌ بن‌ محدث‌» ياد شده‌ است‌ (ابن‌ عساكر، تاريخ‌، 1/418). ابن‌ ابى‌ عاصم‌ از مردم‌ بصره‌ بود. وي‌ پس‌ از درگذشت‌ صالح‌ بن‌ احمد در اصفهان‌ برمسند قضا نشست‌ و مدت‌ 13 يا 16 سال‌ در اين‌ سمت‌ بود، اما بر اثر پيشامدي‌ كه‌ ميان‌ وي‌ و على‌ بن‌ متويه‌ رخ‌ داد، از كار بركنار شد (ابونعيم‌، 1/100؛ ذهبى‌، تذكره‌، همانجا). ابن‌ ابى‌ عاصم‌ براي‌ شنيدن‌ و فراگيري‌ و ثبت‌ حديث‌، ازاين‌ ديار به‌ آن‌ ديار رفت‌ (ابن‌ كثير، 11/84). در كوفه‌، بغداد، دمشق‌، مصر، حجاز و ديگر بلاد اسلامى‌ گردش‌ كرد و از عدة بسياري‌ حديث‌ شنيد (صفدي‌، 7/269) و در اين‌ سفرها با ابوتراب‌ نخشبى‌ و كسان‌ ديگر از مشايخ‌ صوفيان‌ ديدار كرد، صحبت‌ آنان‌ را دريافت‌ (ابن‌ كثير، همانجا). وي‌ احاديث‌ بسياري‌ شنيده‌ بود و از بر داشت‌. دربارة قدرت‌ حافظة او گفته‌اند كه‌ در فتنة صاحب‌ الزنج‌، گنجينة كتابهايش‌ از ميان‌ رفت‌ و او 50 هزار حديث‌ از حافظةخود نقل‌ وبازنويسى‌ كرد (ذهبى‌، تذكره‌، 2/641). به‌ ليلى‌ بن‌ نعمان‌ ديلمى‌ (از سرداران‌ حسن‌ بن‌ قاسم‌ داعى‌ صغير) خبر دادند كه‌ ابن‌ ابى‌ عاصم‌، ناصبى‌ است‌. او بى‌درنگ‌ فرمان‌ قتل‌ وي‌ را صادر كرد، اما به‌ علت‌ نامعلومى‌ از كشتن‌ او چشم‌ پوشيد (ابن‌ عساكر، تاريخ‌، 1/419؛ همو، تاريخ‌ مدينة دمشق‌، 7/88).
آثار او را تا 300 برشمرده‌اند. آنچه‌ از آنها به‌ جاي‌ مانده‌، اينهاست‌:
1. الا¸حاد و المثانى‌ (كوپريلى‌، 1/127)؛ 2. الاوائل‌، چاپ‌ بيروت‌، 1987م‌؛ 3. الجهاد (ظاهريه‌، مجاميع‌، 68)؛ 4. الدّيات‌، چاپ‌ قاهره‌، 1323ق‌/1905م‌؛ 5. الزّهد فى‌ الدّنيا و الصمت‌ و حفظ اللسان‌ و العزلة (همان‌، تصوف‌، 2/12)؛ 6. كتاب‌ السّنة فى‌ احاديث‌ الصفات‌ على‌ طريق‌ السلف‌، چاپ‌ دمشق‌، 1985م‌؛ 7. عوالى‌ الاحاديث‌ و الاعالى‌ و فرائد الخرائد و اللا¸لى‌، نسخه‌اي‌ از آن‌ در كتابخانة حميدية استانبول‌ موجود است‌ 1/522) )؛ GAS, 8. المذّكِر و التذكير و الذِكر (ظاهريه‌، مجاميع‌، 297). در مآخذ آثار ديگري‌ نيز از او ياد شده‌ است‌: المسند الكبير، مشتمل‌ بر 50 هزار حديث‌ (ذهبى‌، سير، 13/436)؛ خلاف‌ فى‌ السّنن‌ (صفدي‌، 7/269).
مآخذ: ابن‌ تغري‌ بردي‌، النجوم‌؛ ابن‌ عساكر، على‌، التاريخ‌ الكبير، به‌ كوشش‌ عبدالقادر افندي‌ بدران‌، دمشق‌. 1329ق‌؛ همو، تاريخ‌ مدينة دمشق‌، دمشق‌، 1404ق‌؛ ابن‌ كثير، البداية و النهاية، قاهره‌، 1351- 1358ق‌؛ ابو نعيم‌ اصفهانى‌، احمد بن‌ عبدالله‌، ذكر اخبار اصفهان‌، به‌ كوشش‌ س‌. ددرينگ‌، ليدن‌، 1931م‌؛ ذهبى‌، شمس‌ الدين‌ محمد، تذكرة الحفاظ، بيروت‌، 1376ق‌؛ همو، سير اعلام‌ النبلاء، به‌ كوشش‌ شعيب‌ ارنؤوط و على‌ ابوزيد، بيروت‌، 1404ق‌/1984م‌؛ همو، العبر، بيروت‌، 1405ق‌؛ صفدي‌، خليل‌، الوافى‌ بالوفيات‌، به‌ كوشش‌ احسان‌ عباس‌، بيروت‌، 1969م‌؛ ظاهريه‌، خطى‌؛ كوپريلى‌، خطى‌؛ نيز:
GAS.
ابوالفتح‌ حكيميان‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا