responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 2  صفحه : 786
ابن ابی ثابت
جلد: 2
     
شماره مقاله:786



اِبْن‌ِ اَبى‌ ثابِت‌، ابومحمّد، لغت‌ شناس‌ نيمة اول‌ سدة 3ق‌/9م‌ (بغدادي‌، 1/249: د ح‌ 250ق‌/864م‌). با آنكه‌ آثاري‌ از او در دست‌ است‌، از زندگانيش‌ آگاهى‌ چندانى‌ نداريم‌ جز اينكه‌ از علماي‌ لغت‌ بود. وي‌ در شمار بزرگان‌ كوفه‌ مذكور است‌، فصحاي‌ عرب‌ را ديده‌ و از آنان‌ لغت‌ اخذ كرده‌ است‌ (ابن‌ نديم‌، 76؛ ياقوت‌ 7/141؛ قفطى‌ 1/261). ابومحمد ثابت‌ از شاگردان‌ بسيار نزديك‌ ابوعبيد قاسم‌ بن‌ سلاّم‌ (157-224ق‌/774-839م‌) بود كه‌ نه‌ تنها از او لغت‌ اخذ مى‌كرده‌، بلكه‌ گويا در كار كتابداري‌ و نسخه‌نويسى‌ نيز به‌ او ياري‌ مى‌داده‌ است‌، زيرا نه‌ تنها او را نزديك‌ترين‌ يار ابوعبيد، كه‌ گاه‌ «وَرّاق‌ او» خوانده‌اند (ياقوت‌، همانجا؛ ابن‌ الجوزي‌ 1/188؛ زبيدي‌، 225). از آغاز در نام‌ پدر وي‌ سخت‌ ترديد كرده‌اند. ابن‌ نديم‌ (همانجا) آن‌ را سعيد، و از قول‌ سُكَّري‌، محمد خوانده‌ است‌ (همين‌ اختلاف‌ در همة منابع‌ بعدي‌ تكرار شده‌ است‌)؛ اما ياقوت‌ (همانجا) تصريح‌ مى‌كند نام‌ پدر و فرزند او عبدالعزيز بوده‌ است‌. ياقوت‌ پيش‌ از اين‌ شرح‌ حال‌، به‌ مقالة ديگري‌ تحت‌ عنوان‌ ثابت‌، على‌ بن‌ عبدالله‌ كوفى‌ پرداخته‌ است‌. اما آنچه‌ در اين‌ مقاله‌ نقل‌ مى‌كند، همان‌ گفته‌هاي‌ زُبَيدي‌ و ابن‌ نديم‌ دربارة شخصيت‌ مورد بحث‌ ماست‌. هم‌ اين‌ اشتباه‌ از ياقوت‌ بعيد است‌ و هم‌ چگونگى‌ نام‌ اين‌ شخصيت‌، آنچنانكه‌ گمان‌ مى‌رود نوعى‌ تحريف‌ در نسخة معجم‌ الادباء رخ‌ داده‌ باشد. اين‌ نكته‌ از نظر نويسندگان‌ پس‌ از ياقوت‌ پنهان‌ نمانده‌ است‌. حدود يك‌ قرن‌ بعد از او صفدي‌ (10/468) هر دو شرح‌ را از معجم‌ الادباء نقل‌ كرده‌، در پايان‌ اضافه‌ مى‌كند كه‌ به‌ نظر او، هر دو يك‌ نفر بيش‌ نيستند. همين‌ روايات‌ عيناً در بُغية سيوطى‌ (1/481) تكرار شده‌ است‌ (نيز، قس‌: خوانساري‌، 2/167).
ابومحمّد ثابت‌، از بسياري‌ از بزرگان‌ ادب‌ زمان‌ خود روايت‌ كرده‌ است‌. غالباً از ابوعلى‌ أثْرَم‌، لحيانى‌، ابن‌ حاتِم‌، سَلَمَة بن‌ عاصِم‌ و برخى‌ ديگر نام‌ برده‌اند (ياقوت‌، همانجا). او خود در مقدمة خلق‌ الانسان‌، نام‌ بزرگانى‌ چون‌ ابوعبيد، ابن‌ الا´عرابى‌، أَصْمَعى‌ و ابوزيد أنصاري‌ را نيز افزوده‌ است‌ (قس‌: سيد، 1/300). ابومحمّد ثابت‌ با وجود گمنامى‌ 7 كتاب‌ تأليف‌ كرده‌ كه‌ حتى‌ دو تاي‌ آنها اينك‌ چاپ‌ شده‌ است‌:
1. خلق‌ الانسان‌ كه‌ به‌ كوشش‌ عبدالستار احمد فرّاج‌، در 1965م‌ در كويت‌ به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌. اين‌ كتاب‌ شامل‌ نام‌ اندامها و اوصاف‌ انسان‌ است‌. موضوع‌ خلق‌ الانسان‌ به‌ خصوص‌ در سده‌هاي‌ 3 و 4ق‌/9 و 10م‌ سخت‌ مورد توجه‌ نويسندگان‌ِ مسلمان‌ بود، چنانكه‌ از اين‌ دوران‌ نام‌ بيش‌ از 25 كتاب‌ كه‌ در اين‌ زمينه‌ نوشته‌ شده‌، به‌ جاي‌ مانده‌ است‌ و در ميان‌ مؤلفان‌ آنها كسانى‌ چون‌ اصمعى‌، ابو عُبَيْدة، ابن‌ الاعرابى‌، ابن‌ نَحّاس‌، ابن‌ حبيب‌ نيز مذكورند (قس‌: حاجى‌ خليفه‌، 1/722). وجود نام‌ خلق‌الانسان‌ ابن‌ ابى‌ ثابت‌ در فهرسة ابن‌ خير (ص‌ 363) و كثرت‌ كسانى‌ كه‌ آن‌ را روايت‌ كرده‌اند، دليل‌ بر شهرت‌ وسيع‌ آن‌ در اندلس‌ است‌.
2. الفَرْق‌ كه‌ به‌ كوشش‌ محمد فاسى‌ در 1974م‌ در رباط، نيز بر اساس‌ نسخه‌اي‌ ديگر به‌ كوشش‌ حاتم‌ صالح‌ ضامن‌ در 1407ق‌/1987م‌ در بيروت‌ چاپ‌ شده‌ است‌. مراد از «فرق‌» تفاوت‌ ميان‌ نام‌ اندامهاي‌ انسان‌ و حيوان‌ است‌. ديگر كتابهاي‌ او كه‌ تنها نامشان‌ باقى‌ مانده‌، عبارتند از: الزَّجر و الدّعاء، خلق‌ الفَرَس‌، كتاب‌ الوحوش‌، مختصر العربيّة، العروض‌ (ابن‌ نديم‌، 76؛ ياقوت‌ 7/141؛ قفطى‌ 1/261؛ صفدي‌ 10/468). كتاب‌ القوافى‌ را كه‌ بغدادي‌ (1/249) به‌ او نسبت‌ داده‌، در منابع‌ كهن‌ نيافتيم‌.
مآخذ: ابن‌ خير اشبيلى‌، محمد، فهرسة، به‌ كوشش‌ فرانچسكو كودرا و ريبرا تاراگو، بيروت‌، 1382ق‌/1963م‌؛ ابن‌ نديم‌، الفهرست‌، به‌ كوشش‌ رضا تجدد، تهران‌، 1391ق‌/1971م‌؛ بغدادي‌، اسماعيل‌ پاشا، هدية العارفين‌، استانبول‌، 1951م‌؛ حاجى‌ خليفه‌، كشف‌ الظنون‌، استانبول‌، 1941م‌؛ خوانساري‌، محمد باقر، روضات‌ الجنات‌، تهران‌، 1382ق‌؛ زيبدي‌، محمد، طبقان‌ النحويّين‌ و اللغويّين‌، به‌ كوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهيم‌، قاهره‌، 1373ق‌/1954م‌؛ سيد، خطى‌؛ سيوطى‌، بغية الوعاة، به‌ كوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهيم‌، قاهره‌، 1384ق‌/1964م‌؛ صفدي‌، خليل‌، الوافى‌ بالوفيات‌، به‌ كوشش‌ جاكلين‌ سوبله‌ و على‌ عمارة، بيروت‌، 1400ق‌/1980م‌؛ قفطى‌، على‌، انباه‌ الرواة، به‌ كوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهيم‌، قاهره‌، 1369ق‌/ 1950م‌؛ ياقوت‌، ادبا.
آذرتاش‌ آذرنوش‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا
 

نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 2  صفحه : 786
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست