اِبْن‌ِ اَبى‌ الْبَيان‌، داوودبن‌سليمان‌بن‌ ابى‌الفرج‌، مكنّى‌ به‌ ابوالفضل‌ و ملقّب‌ به‌ سَديدالدّين‌، پزشك‌ و داروساز يهودي‌ تبارِ مصري‌ (556 - 640ق‌/1161-1242م‌).
كهن‌ترين‌ منبع‌ دربارة اين‌ پزشك‌، اثر ابن‌ ابى‌ اصيبعه‌ است‌ كه‌ شاگرد و سپس‌ همكار وي‌ در بيمارستان‌ ناصري‌ قاهره‌ بوده‌ است‌. به‌ گفتة او (2/118، 119) ابن‌ ابى‌ البيان‌ در قاهره‌ زاده‌ شد و فنون‌ پزشكى‌ را نزد هبةالله‌ بن‌ جُميّع‌ و ابوالفضائل‌ بن‌ ناقد فراگرفت‌ و در بيمارستان‌ ناصري‌ به‌ كار طبابت‌ و تدريس‌ مشغول‌ شد. در تشخيص‌ و مداواي‌ بيماريها، به‌ويژه‌ درمان‌ همزمان‌ چند بيماري‌ در يك‌ شخص‌ مهارتى‌ بسزا داشت‌. احاطة وي‌ به‌ نظريات‌ جالينوس‌ در طب‌ مورد ستايش‌ واقع‌ شده‌ است‌. او همچنين‌ در تركيب‌ انواع‌ داروها و داروشناسى‌ِ كاربردي‌ تواناترين‌ پزشك‌ روزگار خود به‌ شمار مى‌رفت‌. و چندي‌ نيز پزشك‌ مخصوص‌ العادل‌ ابوبكر ايّوبى‌ بود (همانجا). ابن‌ ابى‌ البيان‌ بيش‌ از 80 سال‌ زندگى‌ كرد (صفدي‌، 13/467).
آثار:
1. اقراباذين‌، مهم‌ترين‌ تأليف‌ او در داروسازي‌ و مشتمل‌ بر 12 بخش‌ است‌ كه‌ درآن‌ نام‌ داروهاي‌گوناگون‌ و رايج‌ دربيمارستانها و داروخانه‌ها مصر، عراق‌ و شام‌ گرد آمده‌ است‌. ابن‌ ابى‌ اصيبعه‌ (2/119) اين‌ كتاب‌ را نزد خود ابن‌ ابى‌ البيان‌ خوانده‌ و به‌ راهنمايى‌ او به‌ تصحيح‌ آن‌ پرداخته‌ است‌. كوهين‌ العطار داروساز يهودي‌ معاصر ابن‌ ابى‌ البيان‌ (اشپولر، (1)/309 ؛ IV ظاهريه‌، 469) نيز اين‌ كتاب‌ را ستوده‌ است‌. از اشارات‌ ابن‌ ابى‌ اصيبعه‌ و صفدي‌ آشكار مى‌شود كه‌ عناوينى‌ از قبيل‌: دستور الادوية المركّبة (حاجى‌ خليفه‌، 1/753؛ كحاله‌، 4/136)؛ الدستور البيمارستانى‌ فى‌ الطب‌ (ظاهريه‌، اشپولر، همانجاها؛ I/896 S, GAL, I/647 و جز اينها عنوانهايى‌ ثانوي‌ است‌ كه‌ بعداً و به‌ وسيلة ديگران‌، بدان‌ كتاب‌ داده‌ شده‌ است‌. اشتباه‌ بغدادي‌ (1/360) و احتمالاً به‌ تبعيت‌ از وي‌، كحاله‌ (همانجا) كه‌ دو كتاب‌ جداگانه‌ يكى‌ به‌ نام‌ الاقراباذين‌ و ديگري‌ به‌ نام‌ دستور الادوية المركّبة، به‌ وي‌ نسبت‌ داده‌اند، از همين‌ جا منشأ گرفته‌ است‌. اسباث‌1، اقراباذين‌ را در مجلة المجمع‌ العلمى‌المصري‌، 1932-1933م‌،شم15، به‌عنوان‌ الدستورالبيمارستانى‌ فى‌ الادوية المركبة، به‌ چاپ‌ رسانيده‌ است‌. بخش‌ يازدهم‌ آن‌ كه‌ مشتمل‌ بر داروهاي‌ دندان‌ پزشكى‌ است‌، نخست‌ به‌ وسيله‌ «لوي‌2» در مجلة يانوس‌3 ،1961م‌، شم 49، وسپس‌ به‌وسيلة شپيس‌4 درآرشيو زودهوف‌،5 1962م‌، شم 46، مورد كندوكاو علمى‌ قرار گرفته‌ است‌ ( 2 EI).
2. رسالة المُجَرّبات‌، اين‌ اثر دربارة نسخه‌هاي‌ پزشكى‌ آزمايش‌ شده‌اي‌ است‌ كه‌ ابن‌ ابى‌ البيان‌ خود در مداواي‌ بيماران‌ بارها آنها را تجربه‌ كرده‌ و سرانجام‌ به‌ شكل‌ دارونامه‌اي‌ درآورده‌ است‌. نسخه‌اي‌ خطى‌ از آن‌ در كتابخانة بادليان‌ موجود است‌ ، GAL) همانجا). كوهين‌ العطار همين‌ دارونامه‌ را مجدداً تنظيم‌ كرده‌ وآن‌ را منهاج‌ الدكّان‌ ناميده‌ است‌ ( جودائيكا، .(V/1356
3. مختارات‌ من‌ كتاب‌ الحاوي‌، نسخة خطى‌ آن‌ گويا منحصراً در كتابخانة چستربيتى‌، شم 3029 ، موجود است‌ (آربري‌، ؛ I/11 اشپولر، .(IV(1)/130
4. تعاليق‌ على‌ كتاب‌ العلل‌ و الاعراض‌ لجالينوس‌، ابن‌ ابى‌ اصيبعه‌ (2/119) و ديگران‌ مانند لكلرك‌ و كحاله‌ (4/136) كتابى‌ را با اين‌ عنوان‌ از آثار ابن‌ ابى‌ البيان‌ شمرده‌اند، اما تاكنون‌ وجود نسخه‌اي‌ از آن‌ در كتابخانه‌ها گزارش‌ نشده‌ است‌.
مآخذ: ابن‌ ابى‌ اصيبعه‌، احمد، عيون‌ الانباء، به‌ كوشش‌ امرؤالقيس‌ بن‌ الطحان‌، قاهره‌، 1299ق‌/1882م‌؛ بغدادي‌، اسماعيل‌ پاشا، هدية العارفين‌، استانبول‌، 1951م‌؛ حاجى‌ خليفه‌، كشف‌ الظنون‌، استانبول‌، 1941م‌؛ صفدي‌، خليل‌، الوافى‌ بالوفيات‌، به‌ كوشش‌ محمد الحجيري‌، بيروت‌، 1404ق‌/1984م‌؛ ظاهريه‌، خطى‌؛ كحاله‌، عمر رضا، معجم‌ المؤلّفين‌، بيروت‌، 1957م‌؛ نيز:
Arberry, J. Arthur, A Handlist of the Arabic Manuscripts, Dublin, 1955; EI 2 ; GAL;GAL,S; Judaica; Leclerc.L., Histoire de la m E decine arabe, New York, 1971; Spuler, B., Handbuch der Orientalistik Die Medizin im Islam, Leiden, 1970. غلامرضا جمشيدنژاد
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا