responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 2  صفحه : 782
ابن ابی اصيبعه
جلد: 2
     
شماره مقاله:782



اِبْن‌ِ اَبى‌ اُصَيْبِعه‌، رشيدالدين‌ ابوالحسن‌ على‌ بن‌ خليفة بن‌ يونس‌ خزرجى‌ انصاري‌ (579 -616ق‌/1183-1219م‌)، پزشك‌، موسيقى‌دان‌ و اديب‌، در حلب‌ زاده‌ شد. در كودكى‌، همراه‌ پدر و برادرش‌ قاسم‌ - پدر احمد بن‌ قاسم‌ بن‌ ابى‌ اصيبعه‌ مؤلف‌ عيون‌ الانباء - به‌ مصر رفت‌. در قاهره‌، نزد صالح‌ بن‌ احمد بن‌ ابراهيم‌ عرشى‌ مقدسى‌، قرآن‌ و حساب‌ آموخت‌ و نزد جمال‌الدين‌ بن‌ ابى‌ الحوافر، رئيس‌ الاطباي‌ مصر، به‌ آموزش‌ پزشكى‌ از جمله‌ بعضى‌ از رسايل‌ شانزده‌ گانة جالينوس‌ پرداخت‌ و سپس‌ در بيمارستان‌ ناصري‌ به‌ كارآموزي‌ مشغول‌ شد. در اثناي‌ اين‌ كار، چشم‌ پزشكى‌ را نيز فرا گرفت‌ و نزد قاضى‌ نفيس‌الدين‌ زبير، چشم‌ پزشك‌ آن‌ بيمارستان‌، كارآموزي‌ كرد و زير نظر او به‌ جراحى‌ پرداخت‌. در عين‌ حال‌، نزد شيخ‌ موفق‌الدين‌ عبداللطيف‌ بن‌ يوسف‌ بغدادي‌، دوست‌ پدرش‌ كه‌ در آن‌ هنگام‌ در قاهره‌ به‌ سر مى‌برد، حكمت‌ و ادبيات‌ عرب‌ آموخت‌. همچنين‌ نزد ابومحمد بن‌ جعدي‌، نجوم‌ و نزد ابن‌ ديجور مصري‌ و صفى‌الدين‌ ابوعلى‌ بن‌ تبّان‌، موسيقى‌ را فرا گرفت‌؛ آنگاه‌، با بزرگان‌ اين‌ فن‌ از جمله‌ شهاب‌الدين‌ نَقجُوانى‌ (نخجوانى‌) و شجاع‌ الدين‌ بن‌ حصن‌ بغدادي‌ آشنا شد و بسياري‌ از رسايل‌ موسيقى‌ عربى‌ و فارسى‌ را نزد ايشان‌ خواند. از او به‌ عنوان‌ ماهرترين‌ عودنواز و خوش‌ صداترين‌ خوانندة روزگار خويش‌ نام‌ برده‌ شده‌ است‌. وي‌ همچنين‌، نزد سديدالدين‌ منطقى‌ به‌ آموزش‌ حكمت‌ ادامه‌ داد.
در 597ق‌/1201م‌ همراه‌ پدر به‌ دمشق‌ بازگشت‌ و در بيمارستان‌ نوري‌ كه‌ نورالدين‌ بن‌ زنگى‌ (د 570ق‌/1174م‌) در آن‌ شهر بنا كرده‌ بود، به‌ كار پرداخت‌ و در آنجا نيز بر معلومات‌ پزشكى‌ خويش‌ افزود. رضى‌الدين‌ يوسف‌ بن‌ حيدرة الرّحبى‌، پزشكى‌ از دوستان‌ پدرش‌، در دمشق‌ مى‌زيست‌ و على‌ با وي‌ در مسائل‌ پزشكى‌ مباحثه‌ مى‌كرد (ابن‌ ابى‌ اصيبعه‌، 3/402-404). طى‌ اين‌ سالها، على‌ نزد موفق‌الدين‌ بغدادي‌ مذكور كه‌ در دمشق‌ ساكن‌ شده‌ بود، همچنان‌ به‌ فراگيري‌ حكمت‌ ادامه‌ داد و نزد گروهى‌ از ادبا، مانند زين‌الدين‌ بن‌ معطى‌ و تاج‌الدين‌ بن‌ حسن‌ كندي‌، ادبيات‌ عرب‌ مى‌آموخت‌ (همانجا). در رمضان‌ 605ق‌ الملك‌ المعظم‌ عيسى‌ بن‌ احمد بن‌ ايوب‌ كه‌ از جانب‌ پدر بر دمشق‌ و برخى‌ مناطق‌ پيرامون‌ آن‌ فرمان‌ مى‌راند، او را به‌ نزد خويش‌ خواند و گرامى‌ داشت‌. على‌ به‌ علتى‌ ناروشن‌ در خدمت‌ او نماند و همراه‌ پدر نزد حاكم‌ بعلبك‌، الملك‌ الامجد مجدالدين‌ بهرام‌ شاه‌ كه‌ هر دو را به‌ نزد خويش‌ خوانده‌ بود، رفت‌. الملك‌ الامجد براي‌ آنان‌ حقوق‌ و مستمرّي‌ معيّن‌ كرد و على‌ براي‌ او 4 مقاله‌ در حساب‌، زير عنوان‌ الموجز المفيد نوشت‌ (همو، 404- 405). در 610ق‌/1213م‌ ميان‌ الملك‌ الامجد و گروه‌ صليبى‌ معروف‌ به‌ ميهمان‌ نوازان‌1 جنگى‌ رخ‌ داد. الملك‌ المعظم‌ به‌ ياري‌ الامجد به‌ بعلبك‌ شتافت‌ و پس‌ از خاتمة جنگ‌، على‌ بن‌ خليفه‌ را با خود به‌ دمشق‌ بازگرداند و او را پزشك‌خود ساخت‌ وبراي‌او مستمري‌ مستمري‌ و جامگى‌ معين‌ كرد. دو تن‌ از برادران‌ المعظم‌، يعنى‌ الملك‌الكامل‌ محمد، حكمران‌ مصر و الملك‌ الاشرف‌ موسى‌ حكمران‌ جزيره‌ نيز براي‌ درمان‌، به‌ على‌ بن‌ خليفه‌ مراجعه‌ مى‌كردند (همو، 407- 408). على‌ چند روزي‌ به‌ فرمان‌ المعظم‌، دبير لشكر شد و چون‌ دريافت‌ كه‌ اين‌ كار وقتى‌ براي‌ مطالعه‌ و اشتغال‌ به‌ علوم‌ عقلى‌ براي‌ وي‌ باقى‌ نمى‌گذارد، از او خواست‌ وي‌ را معاف‌ دارد و المعظّم‌ نيز موافقت‌ كرد. در 611ق‌ كه‌ المعظّم‌ به‌ سفر حج‌ رفت‌، على‌ بن‌ خليفه‌ نيز همراه‌ وي‌ بود (همو، 408).
در 614ق‌ در نتيجة حملة صليبيان‌ و اشتغال‌ امراي‌ ايّوبى‌ به‌ جنگ‌ و حركت‌ المعظّم‌ به‌ سوي‌ نابلس‌، على‌ نخست‌ نزد الملك‌ العادل‌ (پدر المعظم‌ كه‌ او هم‌ در دمشق‌ مى‌زيست‌) رفت‌ و چندي‌ بعد همراه‌ الملك‌الناصر داوود بن‌ الملك‌ المعظم‌، دمشق‌ را ترك‌ گفت‌. على‌ در عَجْلون‌ بيمار شد و مدتى‌ آنجا ماند. در محرم‌ 615 الملك‌ العادل‌ او را به‌ دمشق‌ خواند و رياست‌ دو بيمارستان‌ اين‌ شهر را به‌ عهدة وي‌ نهاد. على‌ در دمشق‌ مجلس‌ درس‌ داير ساخت‌ و گروهى‌ را پزشكى‌ آموخت‌ و خود نزد عَلَم‌الدين‌ قيصر بن‌ ابى‌ القاسم‌ كه‌ در علوم‌ رياضى‌ علامة زمان‌ خود به‌ شمار مى‌رفت‌، به‌ آموزش‌ هيأت‌ پرداخت‌ و در 20 رمضان‌ 615 در همين‌ شهر به‌ دست‌ شيخ‌ صدرالدين‌ بن‌ حمويه‌، خرقة تصوف‌ پوشيد (همو، 408-409).
در 616ق‌ الملك‌ الصالح‌ اسماعيل‌ بن‌ الملك‌العادل‌ از على‌ بن‌ خليفه‌ خواست‌ براي‌ درمان‌ مادرش‌ به‌ بُصْري‌ برود. على‌ به‌ آن‌ شهر رفت‌ و بيمار را در مدت‌ كوتاهى‌ درمان‌ كرد، اما خود دچار بيماري‌ شده‌ به‌ دمشق‌ بازگشت‌ و در همانجا درگذشت‌ (همو، 410).
على‌ بن‌ خليفه‌ علاوه‌ بر عربى‌، زبانهاي‌ فارسى‌ و تركى‌ را نيز آموخته‌ بود. به‌ اين‌ دو زبان‌ سخن‌ مى‌گفت‌ و به‌ عربى‌ و فارسى‌ شعر مى‌سرود (همو، 404).
آثار او از اين‌ قرار است‌: الموجز المفيد فى‌ علم‌ الحساب‌؛ كتاب‌ فى‌ الطّب‌، شامل‌ مسائل‌ كلى‌ پزشكى‌ و شناخت‌ بيماريها و علل‌ و راه‌ درمان‌ آنها؛ كتاب‌ طب‌ّ السّوق‌، شامل‌ توضيحاتى‌ دربارة بيماريهاي‌ شايع‌ و درمان‌ آنها با وسايل‌ ساده‌؛ مقالة فى‌ نسبة النّبض‌ و موازنته‌ الى‌ الحركات‌ الموسيقاريّة؛ له‌خُلقت‌الجبال‌؛كتاب‌ الاسطقسات‌؛ تعاليق‌ و مجرّبات‌ فى‌ الطب‌. (همو، 423).
مآخذ: ابن‌ ابى‌، اصيبعه‌، احمد، عيون‌ الانباء فى‌ طبقات‌ الاطباء، بيروت‌، دارالفكر، 1337ق‌، 3/402-423؛ بغدادي‌، اسماعيل‌، ايضاح‌ المكنون‌، استانبول‌، 1364ق‌، 2/262-311، 331؛ حاجى‌ خليفه‌، كشف‌ الظنون‌، استانبول‌، 1941م‌، ص‌ 1899، محمد باقر، روضات‌ الجنات‌، بيروت‌، 1392ق‌، 5/259-263.
بخش‌ علوم‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا
 

نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 2  صفحه : 782
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست