اِبْن‌ِ آجُرّوم‌، ابو عبدالله‌ محمد بن‌ محمد بن‌ داوود صَنْهاجى‌ مراكشى‌ (672 -723ق‌/1273-1323م‌)، نحوي‌ و عالم‌ به‌ قرائات‌. چون‌ از قبيلة بربري‌ صنهاجه‌ برخاسته‌، غريب‌ نيست‌ كه‌ به‌ نام‌ بربري‌ آگُروم‌ يا ابن‌ آجُرُّوم‌ شهرت‌ يافته‌ باشد، به‌ ويژه‌ كه‌ سيوطى‌، به‌ نقل‌ از تذكرة ابن‌ مكتوم‌، مى‌نويسد كه‌ وي‌ در 719ق‌/1319م‌ در فاس‌ به‌ تعليم‌ مشغول‌ بوده‌ است‌ و سپس‌ تصريح‌ مى‌كند كه‌ او به‌ آگروم‌ شهرت‌ داشته‌ است‌ (ص‌ 102). اگر روايت‌ سيوطى‌ را موثق‌ بدانيم‌، نظرية كسانى‌ كه‌ مى‌گويند ابوعبدالله‌ محمد، توسط نويسندگان‌ متأخر و پس‌ از انتشار و شهرت‌ فراگير المقدمة الا¸جرّوميّة فى‌ مبادي‌ء علم‌ العربية ابن‌ آجرّوم‌ خوانده‌ شده‌ است‌، بى‌اساس‌ مى‌گردد (نك: «واضعو علم‌ النحو»، 238، كه‌ منشأ چنين‌ نظريه‌اي‌ بوده‌ است‌؛ نيز سركيس‌). منابع‌ كهن‌، معناي‌ كلمة بربري‌ اَجروم‌ را «فقير صوفى‌» دانسته‌اند؛ از اين‌ رو، مشتق‌ ساختن‌ آن‌ از «اگراما»ي‌ يونانى‌، يا «اگراماريا»ي‌ لاتينى‌ («واضعو...»، همانجا) چندان‌ موجه‌ به‌ نظر نمى‌رسد.
از ابن‌ آجروم‌ شرح‌ حال‌ جامعى‌ در دست‌ نيست‌. حتى‌ حدود يك‌ قرن‌ و نيم‌ پس‌ از مرگش‌، به‌ رغم‌ شهرت‌ آجرومية، سيوطى‌ اظهار مى‌دارد كه‌ چيزي‌ از احوال‌ او نيافته‌ است‌. اينكه‌، تنها مى‌توان‌ گفت‌ كه‌ وي‌ احتمالاً در فاس‌ متولد شده‌ و همانجا درس‌ خوانده‌، پس‌ عازم‌ مكه‌ شده‌، در عبور از قاهره‌ چندي‌ در آنجا توقف‌ كرده‌ و نزد ابوحيان‌ محمد بن‌ يوسف‌ غَرناطى‌ (د 745ق‌/1345م‌) تلمذ كرده‌ ( دائرة المعارف‌ الاسلامية؛ بستانى‌ ف‌)، در مكه‌ آجروميه‌ را در برابر كعبه‌ تأليف‌ كرده‌، عاقبت‌ در فاس‌ رحل‌ اقامت‌ افكنده‌ و در آنجا به‌ تدريس‌ نحو و قرائات‌ پرداخته‌ است‌. او در صفر 723ق‌/1323م‌ درگذشت‌ و در باب‌ الحديد كه‌ در محلة اندلسيان‌ فاس‌ بود، به‌ خاك‌ سپرده‌ شد (سيوطى‌، 102؛ خوانساري‌، 4/135-136). اما بِن‌ْ شِنِب‌ در دائرة المعارف‌ الاسلامية اين‌ محل‌ را باب‌ الجيزيين‌ كه‌ امروز باب‌ الحَمْراء خوانده‌ مى‌شود، دانسته‌ است‌.
ابن‌ آجروم‌ همة شهرت‌ عظيم‌ خود را مديون‌ كتاب‌ مختصر المقدمة الا¸جرومية است‌. اگرچه‌ سيوطى‌ نوشته‌ است‌ كه‌ ابن‌ مكتوم‌ وي‌ را در فرايض‌، حساب‌، ادب‌ و قرائات‌ صاحب‌ علم‌ دانسته‌ و چندين‌ كتاب‌ وارجوزه‌ در قرائات‌ و تجويد به‌ وي‌ نسبت‌ داده‌ (ص‌ 102)، اما چيزي‌ از اين‌ آثار به‌ جاي‌ نمانده‌ است‌ و از شرحى‌ كه‌ گويا بر منظومة شاطبى‌ نگاشته‌ بوده‌ است‌، نيز اثري‌ در دست‌ نيست‌.
مآخذ: ابن‌ عماد، عبدالحى‌، شذرات‌ الذهب‌، قاهره‌، 1351ق‌؛ بستانى‌ ف‌؛ خوانساري‌، محمد باقر، روضات‌ الجنات‌، بيروت‌، دارالكتب‌ العربى‌؛ دائرة المعارف‌ الاسلامية؛ سركيس‌، چاپى‌؛ سيوطى‌، عبدالرحمان‌، بغيةالوعاة، به‌ كوشش‌ محمد امين‌ خانجى‌، قاهره‌، 1316ق‌؛ «واضعو علم‌ النحو»، المقتطف‌، قاهره‌، مارس‌ 1911، ج‌38.
آذرتاش‌ آذرنوش‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * ز