اَبْقَيْق‌، شهر و ميدان‌ نفتى‌ در ناحية الاحساء عربستان‌ سعودي‌ با 25 و 56 عرض‌ شمالى‌ و 49 و 40 طول‌ شرقى‌، كه‌ از شمال‌ شرقى‌ به‌ ظَهران‌، از جنوب‌ به‌ هُفوف‌، از شرق‌ به‌ خليج‌ فارس‌ (بحرين‌) و از غرب‌ به‌ عين‌دار و نواحى‌ صحرايى‌ شمال‌ شرقى‌ عربستان‌ محدود است‌ («اطلس‌ جهانى‌ لايف‌1»؛ بريتانيكا، .(XVI/278-279
نام‌ صحيح‌ اين‌ شهر بُقَيْق‌ است‌ كه‌ با معانى‌ مربوط به‌ آب‌ (بَقّه‌) در لفظ عربى‌ ارتباط دارد. بيابان‌گردان‌، محل‌ اين‌ شهر را به‌ عنوان‌ اَبا القِعْدان‌ به‌ معناي‌ محل‌ شترهاي‌ نر جوان‌ مى‌شناسند ( 2 EI). در غالب‌ منابع‌ امروزي‌ از اين‌ شهر به‌ عنوان‌ ابقيق‌ نام‌ برده‌اند (همانجا؛ منشينگ‌، ؛ IV/47 هاپ‌ وود، .(239 شهر ابقيق‌ در قسمت‌ جنوبى‌ ميدان‌ نفتى‌ ابقيق‌، يكى‌ از بزرگ‌ترين‌ ميدانهاي‌ نفتى‌ عربستان‌ سعودي‌ و در ناحيه‌اي‌ صحرايى‌ با تپه‌هاي‌ ماسه‌اي‌ روان‌ قرار دارد (لانگريگ‌، .(132 اين‌ شهر در كنار بزرگ‌ راه‌ اصلى‌ ظهران‌ - هُفوف‌ كه‌ عربستان‌ داخلى‌ را به‌ بنادر دَمّام‌ و رأس‌ تنوره‌ در كنار خليج‌ فارس‌ متصل‌ مى‌سازد و نيز در كنار راه‌آهن‌ دولتى‌ عربستان‌ (دمّام‌ - رياض‌) واقع‌ است‌ ( 2 EI). منطقة نفت‌ خيزي‌ كه‌ ابقيق‌ در آن‌ قرار دارد، يكى‌ از نواحى‌ اصلى‌ زندگى‌ بيابان‌ گردان‌ بود كه‌ با برپايى‌ اينگونه‌ شهرهاي‌ نوبنيادِ نفتى‌ اسكان‌ داده‌ شده‌اند (كلارك‌، .(238
ايجاد و گسترش‌ بعدي‌ ابقيق‌ در واقع‌ به‌ نقش‌ و اهميت‌ كشف‌ و استخراج‌ نفت‌ و دگرگونيهاي‌ اقتصادي‌ حاصل‌ از آن‌ باز مى‌گردد. در 1940م‌ ابقيق‌ به‌ عنوان‌ يكى‌ از مهم‌ ترين‌ مناطق‌ نفتى‌ جهان‌ درآمد (لانگريك‌، همانجا) و انتقال‌ نفت‌ آن‌ به‌ ظهران‌ و از آنجا به‌ بحرين‌ در 1945م‌ (همو، 134 )، ابقيق‌ را به‌ عنوان‌ يكى‌ از مراكز آرامكو2 درآورد (كلارك‌، همانجا). ايجاد چادرها و خانه‌هاي‌ موقتى‌ اوليه‌ براي‌ اقامت‌ كاركنان‌ گروههاي‌ اكتشاف‌، در كنار برپايى‌ مراكز كوچك‌ براي‌ برآوردن‌ نيازهاي‌ زيستى‌ آنان‌، هستة اصلى‌ شهر ابقيق‌ را فراهم‌ آورد (كلارك‌، .(108-109 تا 1952م‌، 62 حلقه‌ چاه‌ نفت‌ در ابقيق‌ مورد بهره‌برداري‌ قرار گرفت‌ (همو، تا جايى‌ كه‌ در سالهاي‌ بعد ابقيق‌ را به‌ صورت‌ مهم‌ترين‌ مركز توليد آرامكو درآورد (هاپ‌وود، 239 ؛ بومونت‌، .(326 بهره‌برداري‌ از چاههاي‌ نفت‌، گسترش‌ هرچه‌ بيشتر تأسيسات‌ تازه‌ را ضروري‌ مى‌ساخت‌ كه‌ اين‌ خود باعث‌ توسعة بيشتر اين‌ شهر شد. از جملة اين‌ تأسيسات‌ اوليه‌ مى‌توان‌ از كارگاهها، منابع‌ ذخيره‌سازي‌، تأسيسات‌ صنعتى‌، شبكه‌هاي‌ آب‌رسانى‌، برق‌ و گاز و نيز راههاي‌ ارتباطى‌، تلگراف‌ و بى‌سيم‌ نام‌ برد (لانگريك‌، .(204-205 پس‌ از استقرار اولية كاركنان‌ آرامكو و اسكان‌ خانوارهايى‌ در اين‌ شهر، بُعد مهاجرت‌ خانوارها گسترش‌ يافت‌ (هاپ‌ وود، .(238-239 مى‌توان‌ گفت‌ كه‌ پيش‌ از كشف‌ نفت‌ در اين‌ ناحيه‌، شهر ابقيق‌ وجود خارجى‌ نداشت‌ (كلارك‌، .(238
منابع‌ نفتى‌ ابقيق‌ همراه‌ با منابع‌ نفتى‌ 3 شهرِ همسان‌ آن‌، يعنى‌ عين‌دار، دَمام‌ و قَطيف‌، در 1952م‌ از لحاظ بهره‌دهى‌ و غنى‌ بودن‌ منابع‌، با منابع‌ نفتى‌ ايالات‌ متحده‌ قابل‌ مقايسه‌ بود (لانگريگ‌، .(203-204 خط لوله‌اي‌ كه‌ نفت‌ ابقيق‌ را از طريق‌ صحاري‌ عربستان‌، اردن‌، سوريه‌ و لبنان‌ به‌ ساحل‌ درياي‌ مديترانه‌ تا نزديكى‌ بندر صيدا منتقل‌ مى‌سازد، 1720 كم طول‌ دارد (فوبليكوف‌، 1/413). طول‌ اين‌ خط را 1300 كم نيز ذكر كرده‌اند (غرايبه‌، 431).
ابقيق‌ مانند ديگر شهرهاي‌ كوچك‌ نفتى‌ از لحاظ نظم‌ خاص‌ خيابان‌ بندي‌، خانه‌سازي‌ و تأسيسات‌ زيستى‌ - رفاهى‌ با ساير شهرهاي‌ عربستان‌ تفاوت‌ دارد (بومونت‌، همانجا). اينگونه‌ تفاوتها همراه‌ با تركيب‌ خاص‌ جمعيت‌ بومى‌ و غير بومى‌، تضادهاي‌ اجتماعى‌ - فرهنگى‌ را به‌ دنبال‌ داشته‌ است‌ كه‌ ممكن‌ است‌ در آينده‌ مشكلاتى‌ به‌ وجود آورد. اين‌ مسأله‌ حتى‌ توجه‌ دست‌ اندركاران‌ اولية اكتشاف‌ نفت‌ در اين‌ ناحيه‌ را نيز به‌ خود جلب‌ كرده‌ است‌ (لانگريگ‌، 213 ؛ منسفيلد، .(151 از جمعيت‌ اين‌ شهر آمار صحيحى‌ در دست‌ نيست‌، اما براساس‌ آمار 1952م‌ جمعيت‌ آن‌ را حدود 15 هزار نفر دانسته‌اند ( لاروس‌ بزرگ‌3، ج‌ ؛ I 2 EI).
مآخذ: غرايبه‌، عبدالكريم‌ محمود، مقدمة تاريخ‌ العرب‌ الحديث‌، دمشق‌، 1380ق‌/ 1960م‌؛ فوبليكوف‌، د. ر.، و ديگران‌، تاريخ‌ الاقطار العربية المعاصر، 1917- 1970م‌، مسكو، 1975م‌؛ نيز:
Beaumont, P., the Middle East A: AGeograpgical Study, London, 1976; Britannica, 1978; Clarke, J. I. and W. B. Fisher, Populations of the Middle East and Nirth Africa, London, 1972; EI 2 ; Grand Larousse Hopwood, D., The Arabian Peninsula, Society and Politics, London, 1972; Life Pictorial Atlas of the World, New York, 1961; Longrigg, S. H., Oil in the Middie East London. 1954; Mansfield, P., The Middle East, A Political and Eoonomic Sourvey, London. 1973; Mensching, H. und Wirth, E., Mordafrika und Vorderasien, Frankfurt, 1977. عباس‌ سعيدي‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا