اَبَرْغان‌، يكى‌ از دهستانهاي‌ ششگانة بخش‌ مركزي‌ شهرستان‌ سراب‌ در استان‌ آذربايجان‌ شرقى‌ و نيز نام‌ ده‌ مركزي‌ همين‌ دهستان‌.
دهستان‌ ابرغان‌ در شمال‌ غربى‌ ارتفاعات‌ بزغوش‌ قرار دارد. دامنه‌هاي‌ سرسبز اين‌ كوهستان‌ داراي‌ مراتع‌ نسبتاً وسيعى‌ است‌ ( جغرافياي‌ كامل‌ ايران‌، 1/169). اين‌ دهستان‌ از غرب‌ به‌ دهستان‌ اوجان‌ِ بخش‌ بستان‌آباد شهرستان‌ تبريز، از شرق‌ به‌ دهستان‌ حومة شهرستان‌ سراب‌، از شمال‌ به‌ دهستانهاي‌ ينگجة شهرستان‌ سراب‌ و آلان‌ براغوش‌ِ شهرستان‌ تبريز و از جنوب‌ به‌ دهستانهاي‌ بروانان‌ِ شهرستان‌ ميانه‌ و عباسى‌ِ شهرستان‌ تبريز محدود است‌ ( فرهنگ‌ آباديهاي‌ كشور، 9/ نقشة سراب‌؛ فرهنگ‌ جغرافيايى‌، 4/327). آب‌ و هواي‌ اين‌ دهستان‌ كه‌ در منطقه‌اي‌ كوهستانى‌ واقع‌ شده‌، معتدل‌ و ييلاقى‌ است‌ (همان‌، 4/2). تلخ‌ رود يا تلخه‌رود (آجى‌ چاي‌) از جانب‌ شمالى‌ آن‌ مى‌گذرد و ريزابه‌هاي‌ سمت‌ چپ‌ آن‌ مانند رود شربيان‌ كه‌ از بزغوش‌ سرچشمه‌ مى‌گيرد ( جغرافياي‌ كامل‌ ايران‌، 1/173)، اراضى‌ اين‌ دهستان‌ را آبياري‌ مى‌كند. علاوه‌ بر اين‌، ساير منابع‌ تأمين‌ آب‌ آبياري‌ در اين‌ دهستان‌ عبارتند از 20 رشته‌ قنات‌، 233 حلقه‌ چاه‌ عميق‌ و نيمه‌ عميق‌ و بيش‌ از 48 چشمه‌ ( فرهنگ‌ اقتصادي‌، 101/4).
وجود تپه‌اي‌ باستانى‌ در نزديكى‌ مركز اين‌ دهستان‌ (مشكوتى‌، 311) مى‌تواند نشانگر قدمت‌ سكونت‌ در آن‌ باشد. جمعيت‌ اين‌ دهستان‌ در اواخر سالهاي‌ 1320-1330 ش‌ 204 ،25نفر ( فرهنگ‌ جغرافيايى‌، همانجا) بوده‌ كه‌ در 1355ش‌ به‌ 947 ،27نفر ( سرشماري‌ عمومى‌ 1355ش‌، سراب‌، ش‌ 35) رسيده‌ است‌. اين‌ جمعيت‌ در 1360ش‌ برابر 726 ،5خانوار بود ( فرهنگ‌ اجتماعى‌، 101/1، 2). اين‌ دهستان‌ 28 ده‌ و 7 مزرعه‌ دارد و مركز آن‌ ده‌ ابرغان‌ است‌.
فعاليتهاي‌ اقتصادي‌ در اين‌ دهستان‌ عبارتند از زراعت‌، باغداري‌، دامداري‌ و پرورش‌ زنبور عسل‌. تعداد دام‌ در اين‌ دهستان‌ در 1360 ش‌ برابر بود با 226 ،5رأس‌ گاو و گاوميش‌ و 105 ،95رأس‌ بز و گوسفند. ضمناً در اين‌ دهستان‌ 21 واحد زنبورداري‌ نيز فعال‌ بوده‌ است‌ ( فرهنگ‌ اقتصادي‌، 101/4، 5). در 1360ش‌ ميزان‌ زمينهاي‌ زراعى‌ اين‌ دهستان‌ جمعاً به‌ حدود 029 ،30هكتار مى‌رسيد كه‌ از آن‌ ميان‌، 098 ،11هكتار به‌ كشت‌ آبى‌ و 931 ،18هكتار به‌ كشت‌ ديم‌ اختصاص‌ داشت‌. 339 ،9هكتار از اين‌ زمينها مختص‌ كشت‌ گندم‌ ( 874 ،2هكتار آبى‌ و 465 ،6هكتار ديم‌) و 504 ،4هكتار زير كشت‌ جو ( 594 ،1هكتار آبى‌ و 912 ،2هكتار ديم‌) بوده‌ است‌. انواع‌ ميوه‌ به‌ ويژه‌ سيب‌، دانه‌هاي‌ روغنى‌، پياز و محصولات‌ صيفى‌ و حبوبات‌ از توليدات‌ ديگر اين‌ دهستان‌ است‌ (همان‌، 101/2، 4؛ فرهنگ‌ جغرافيايى‌، 4/2). از فعاليتها ديگر رايج‌ در اين‌ دهستان‌ مى‌توان‌ از قالى‌بافى‌ نام‌ برد. ضمناً در 1360ش‌، اين‌ دهستان‌ داراي‌ 15 آسيا بوده‌ است‌ ( فرهنگ‌ اقتصادي‌، 101/5).
برخى‌ از روستاهاي‌ اين‌ دهستان‌ داراي‌ پاره‌اي‌ تأسيسات‌ رفاهى‌ و عمومى‌ از جمله‌ آب‌ لوله‌كشى‌ (13 ده‌)، برق‌ (2 ده‌)، حمام‌ (15 ده‌) بوده‌ است‌. در همين‌ سال‌ 50 دبستان‌، 4 مدرسة راهنمايى‌، 1 دبيرستان‌، 2 كتابخانة عمومى‌ و 28 مسجد و حسينيه‌ و بيش‌ از 70 مغازة مختلف‌ در اين‌ دهستان‌ وجود داشته‌ است‌ ( فرهنگ‌ اجتماعى‌، 101/2). بجز ده‌ مركزي‌ ابرغان‌، ساير روستاهاي‌ نسبتاً بزرگ‌ اين‌ دهستان‌ عبارتند از: اسماعيل‌آباد، ايوَق‌، بهرامان‌، بافتان‌، دان‌ باران‌، داراب‌، دوزدوزان‌، دهدلان‌، شَرَبيان‌، قوشه‌ گنبد و كِهْدِلان‌ ( فرهنگ‌ آباديها، 9/86). نام‌ برخى‌ از آباديهاي‌ اين‌ دهستان‌ در مآخذ تاريخ‌ آمده‌ است‌. به‌ عنوان‌ نمونه‌ نام‌ قوشه‌ گنبد در روزگاران‌ كهن‌ به‌ صورت‌ خرسو، هرسو و هارسو نيز ضبط شده‌ است‌ (اصفهانى‌، قرية قوشه‌ گنبد).
در سال‌ 758ق‌ جانى‌ بيك‌ از نوادگان‌ چنگيز در لشكركشى‌ به‌ آذربايجان‌ به‌ سرزمين‌ ايوه‌ (ايوق‌ كنونى‌) و شرابيان‌ (شربيان‌ كنونى‌) در آمد (اهري‌، 177). زبان‌ رايج‌ در اين‌ دهستان‌ تركى‌ است‌ و اهالى‌ آن‌ شيعه‌ مذهبند.
مركز اين‌ دهستان‌ ده‌ ابرغان‌ است‌ كه‌ در 22 كيلومتري‌ جنوب‌ غربى‌ شهرسراب‌ واقع‌شده‌ است‌ وراه‌سراب‌ به‌تبريزاز4 كيلومتري‌ شمال‌ آن‌ مى‌گذرد (رزم‌آرا، 4/3؛ فرهنگ‌ آباديهاي‌ كشور، 9/85). اين‌ ده‌ مطابق‌ اولين‌سرشماري‌ كشور(1335ش‌) 582 ،1نفرجمعيت‌داشت‌ ( گزارش‌ مشروح‌...، 1) كه‌ اين‌ تعداد در 1355ش‌ به‌ 464 ،2نفر رسيد ( فرهنگ‌ آباديها، 86).جمعيت‌اين‌ده‌در1360ش‌ برابر 400 خانواربود ( فرهنگ‌ اجتماعى‌، 102). سطح‌ كل‌ زمينهاي‌ كشاورزي‌ اين‌ ده‌ حدود 213 ،1هكتار وازآن‌ ميان‌، 962 هكتار آبى‌ وبقيه‌ديمى‌ بود ( فرهنگ‌ اجتماعى‌، 102). مطابق‌ همين‌ آمار، اين‌ ده‌ داراي‌ يك‌ رشته‌ قنات‌ بوده‌ است‌ (همانجا).فعاليت‌اقتصادي‌ رايج‌ دراين‌ ده‌،زراعت‌ وگله‌داري‌ ( فرهنگ‌ جغرافيايى‌، 4/3) و نيز زنبورداري‌ است‌. تعداد دام‌ در اين‌ ده‌ 450رأس‌ گاو و گاوميش‌ و 5 رأس‌ بز و گوسفند است‌ ( فرهنگ‌ اقتصادي‌، همانجا). اين‌ ده‌ داراي‌ آب‌ لوله‌كشى‌، حمام‌، غسالخانه‌، همچنين‌ 2 دبستان‌، 1 مدرسة راهنمايى‌، مسجد و حسينيه‌ است‌ ( فرهنگ‌ اجتماعى‌، همانجا). در استان‌ آذربايجان‌ شرقى‌ ده‌ ديگري‌ نيز به‌ نام‌ ابرغان‌ وجود دارد كه‌ در 10 كيلومتري‌ شرق‌ مرند واقع‌ است‌ (رزم‌آرا، 4/3).
مآخذ: اصفهانى‌، محمدطاهر، صريح‌ الملك‌، نسخة خطى‌؛ كتابخانه‌ مركزي‌ دانشگاه‌ تهران‌، شم 856؛ اهري‌، ابوبكر، تاريخ‌ شيخ‌ اويس‌، به‌ كوشش‌ فن‌ لون‌، لاهه‌، 1373ق‌/1954م‌؛ جغرافياي‌ كامل‌ ايران‌، سازمان‌ پژوهش‌ و برنامه‌ريزي‌ وزارت‌ آموزش‌ و پرورش‌، تهران‌، 1366ش‌؛ سرشماري‌ عمومى‌ نفوس‌ و مسكن‌، آبان‌ ماه‌ 1355ش‌، استان‌ آذربايجان‌ شرقى‌، شهرستان‌ سراب‌، مركز آمار ايران‌، تهران‌، 1359ش‌؛ فرهنگ‌ آباديهاي‌ كشور، (براساس‌ سرشماري‌ آبان‌ 1355)، استان‌ آذربايجان‌ شرقى‌، مركز آمار ايران‌، تهران‌، 1360ش‌؛ فرهنگ‌ اجتماعى‌ دهات‌ و مزارع‌ شهرستان‌ سراب‌، جهاد سازندگى‌، تهران‌، 1363ش‌؛ فرهنگ‌ اقتصادي‌ دهات‌ و مزارع‌ شهرستان‌ سراب‌، جهاد سازندگى‌، تهران‌، 1363ش‌، فرهنگ‌ جغرافيايى‌ ايران‌ (آباديها)، استان‌ 3 و 4 آذربايجان‌، دايرة جغرافيايى‌ ستاد ارتش‌، تهران‌، 1330ش‌؛ گزارش‌ مشروح‌ حوزة سرشماري‌ سراب‌، وزارت‌ كشور، تهران‌، 1338ش‌؛ مشكوتى‌، نصرت‌ الله‌، فهرست‌ بناهاي‌ تاريخى‌ و اماكن‌ باستانى‌ ايران‌، تهران‌، 1349ش‌.

خسرو خسروي‌
ن‌ * 2 * زا