اِبْراهيم‌ِ موسَوي‌ِ قَزْوينى‌، ابن‌ محمد باقر موسوي‌ (1214- 1264ق‌/1799- 1848م‌)، فقيه‌ و اصولى‌ شيعه‌، صاحب‌ ضوابط الاصول‌.
پدر او از سادات‌ موسوي‌ «خويين‌»، يكى‌ از آباديهاي‌ پيرامون‌ قزوين‌ بود. ابراهيم‌ در قزوين‌ زاده‌ شد و در كودكى‌ همراه‌ پدر به‌ كرمانشاه‌ كوچ‌ كرد. مقدمات‌ علوم‌ متداول‌ را نزد مدرسان‌ آنجا آموخت‌. پس‌ از آن‌ عازم‌ عراق‌ شد و در كربلا مسكن‌ گزيد. در آغاز نزد سيد على‌ طباطبايى‌ (صاحب‌ رياض‌) درس‌ خواند و آنگاه‌ علم‌ اصول‌ را از شريف‌ الدين‌ محمد آملى‌ مازندرانى‌ معروف‌ به‌ شريف‌ العلماء (د 1246ق‌/1830م‌) فرا گرفت‌. پس‌ از آن‌ به‌ قصد فراگيري‌ علم‌ فقه‌ به‌ نجف‌ سفر كرد. در آنجا مدتى‌ نزد فقيهان‌ بنامى‌ چون‌ شيخ‌ على‌ آل‌ كاشف‌ الغطاء (د 1253ق‌/ 1837م‌) وشيخ‌ موسى‌ آل‌ كاشف‌الغطاء (در1243ق‌/1827م‌)، سطوح‌ عالى‌ فقه‌ را آموخت‌ (خوانساري‌، 1/38-39؛ تنكابنى‌، 4- 5)، نيز نزد سيد محمد صاحب‌ مناهل‌ درس‌ خواند (امين‌، 2/204).
قزوينى‌ پس‌ از چندي‌ به‌ كربلا بازگشت‌. در اين‌ هنگام‌ مجتهد و عالمى‌ بنام‌ بود و حوزة درسى‌ در مدرسة سردار تشكيل‌ داد كه‌ شاگردان‌ بسياري‌ در درس‌ او گرد آمدند. پس‌ از چندي‌ استادش‌ شريف‌ العلماء در گذشت‌ و قزوينى‌ عملاً جانشين‌ او شد و به‌ زودي‌ شهرت‌ و مرجعيت‌ تام‌ يافت‌، تا آنجا كه‌ غالب‌ شيعيان‌ عراق‌ و ايران‌ و هند از او تقليد مى‌كردند. در حدود 1260ق‌/1844م‌ آشوب‌ شيخيه‌ - پيروان‌ شيخ‌ احمد احسايى‌ و سيد كاظم‌ رشتى‌ - در كربلا بالا گرفت‌. قزوينى‌ كه‌ از مخالفان‌ آن‌ گروه‌ بود، مورد تعرض‌ و آزار قرار گرفت‌ و چون‌ در كربلا عرصه‌ بر او تنگ‌ شد، ناگزير آهنگ‌ كاظمين‌ كرد، اما پس‌ از چندي‌ به‌ كربلا بازگشت‌ (تنكابنى‌، 13). حوزة درس‌ قزوينى‌ بسيار وسيع‌ و مورد توجه‌ بود، چنانكه‌ غالب‌ عالمان‌ و مجتهدان‌ بنام‌ ايران‌ و عراق‌ سدة 13ق‌/19م‌ از آن‌ بهره‌ گرفته‌اند كه‌ نامدارترينشان‌ عبارتند از سيد حسين‌ ترك‌ كوه‌ كمري‌، زين‌ العابدين‌ طبرسى‌ بارفروشى‌، ملاعلى‌ كنى‌، سيد اسدالله‌ شفتى‌ اصفهانى‌، عبدالحسين‌ رازي‌، مهدي‌ كجوري‌، محسن‌ اردبيلى‌، محمد باقر خوانساري‌، ابوالحسن‌ تنكابنى‌، ميرزا محمد تنكابنى‌، محمد كريم‌ مجتهد لاهيجى‌، على‌ محمد تُرك‌، ميرزا محمد حسن‌ ساروي‌، ميرزا رضا دامغانى‌، محمد طاهر گيلانى‌، محمد صادق‌ ترك‌، ميرزا صالح‌ عرب‌ (تنكابنى‌، 4)
برخى‌ از آثار قزوينى‌ عبارتند از ضوابط الاصول‌ كه‌ تقريرات‌ درس‌ اصول‌ شريف‌ العلماء است‌ و در تهران‌ در 1271ق‌ چاپ‌ شده‌ است‌ (مشار، 599)؛ دلائل‌ الاحكام‌ فى‌ شرح‌ الشرايع‌ الاسلام‌، خطّى‌، كه‌ در كتابخانه‌هاي‌ مجلس‌ (شورا، 12/118)، ملك‌ تهران‌ (ملك‌، 311- 312)، وزيري‌ يزد (وزيري‌، 2/486) و رويال‌ اسياتيك‌ بنگال‌ (ايوانف‌، موجود است‌؛ نتايج‌ الافكار در علم‌ اصول‌ كه‌ چند بار به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌ (مشار، 944)؛ رسالة فقهى‌، خطى‌ و موجود در كتابخانة مركزي‌ دانشگاه‌ تهران‌ (مشكوة، 3/1740-1742) و سپهسالار تهران‌ (سپهسالار، 5/378).
اين‌ آثار نيز به‌ وي‌ منسوب‌ است‌: صلاة الجمعة، القواعد الفقهية، (مدرس‌، 3/377)، الرسالة الرضاعية (آقابزرگ‌، 11/188)، الفقه‌ الاستدلالى‌ (همو، 17/281)، رسالة عمليه‌ ( همو، 11/212)، حجيت‌ ظن‌ّ و رساله‌ هايى‌ به‌ فارسى‌ و عربى‌ در نماز، حج‌، حرمت‌ غيبت‌، طهارت‌ و روزه‌ (تنكابنى‌، 5، 6).
مآخذ: آقابزرگ‌، الذريعة؛ اعتمادالسلطنه‌، محمدحسن‌، المآثر و الا¸ثار، تهران‌، 1307ق‌؛ امين‌، محسن‌، اعيان‌ الشيعة، بيروت‌، 1403ق‌؛ تنكابنى‌، ميرزا محمد، قصص‌ العلماء، تهران‌، ص‌ 3-9: خوانساري‌، محمد باقر، روضات‌ الجنات‌، تهران‌، 1390ق‌؛ شورا، خطى‌؛ مدرس‌، محمدعلى‌، ريحانةالادب‌، تبريز، 1346ش‌؛ مشار، چاپى‌ عربى‌، مشكوة، خطى‌؛ ملك‌. خطى‌؛ وزيري‌، خطى‌؛ نيز:
Ivanow, Wladimir, Catalogue of the Arabic Manuscripts in the Collection of the Royal Asiatic of Bengal, Calcutta, 19392
حسن‌ يوسفى‌ اشكوري‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا