اِبْراهيم‌ِ لَكْهْنَوي‌، محمدتقى‌ بن‌ حسين‌ دلدار على‌ نقوي‌ نصير آبادي‌ (1259-1307ق‌/1843-1890م‌)، فقيه‌ و مفسر شيعى‌ در سدة 13ق‌/19م‌ در هندوستان‌. وي‌ در لكهنو زاده‌ شد و در همانجا رشد يافت‌ و به‌ تحصيل‌ علم‌ پرداخت‌ (آقابزرگ‌، طبقات‌، 10). صرف‌ و نحو و منطق‌ و بيان‌ را نزد مولى‌ كمال‌ الدّين‌ موهانى‌ و فقه‌ و اصول‌ را پيش‌ پدر خواند. پس‌ از درگذشت‌ پدر، كه‌ از عالمان‌ و فقيهان‌ شيعى‌ بود، عهده‌دار امور شرعى‌ و دينى‌ شيعيان‌ لكهنو شد (امين‌، 2/205). در 1289ق‌/ 1872م‌ به‌ قصد سفر حج‌ راهى‌ مكه‌ و مدينه‌ شد و نيز در 1291ق‌ براي‌ زيارت‌ عتبات‌ به‌ عراق‌ سفر كرد (صدر الافاضل‌، 478) و در آنجا از فقيهان‌ بنام‌ شيعى‌ مانند ميرزا محمد حسن‌ شيرازي‌، شيخ‌ محمد طه‌ نجف‌ نجفى‌، سيدميرزا محمد حسين‌ شهرستانى‌، شيخ‌ على‌ فرزند صاحب‌ جواهر، ميرزا حبيب‌ الله‌ رشتى‌، مولا لطف‌ الله‌ مازندرانى‌، شيخ‌ محمد حسن‌ آل‌ ياسين‌ كاظمى‌، فاضل‌ ايروانى‌، شيخ‌ محمد حسين‌ كاظمى‌، شيخ‌ حسن‌ ابن‌ الشيخ‌، اسدالله‌ كاظمى‌، شيخ‌ زين‌ العابدين‌ مازندرانى‌ و سيد ابوالقاسم‌ طباطبائى‌ (حجة الاسلام‌) اجازة روايت‌ يافت‌.
در 1306ق‌/1888م‌ به‌ قصد زيارت‌ مرقد امام‌ رضا (ع‌) سفري‌ به‌ ايران‌ كرد و در آستانة حضرت‌ عبدالعظيم‌ شهر ري‌ مورد استقبال‌ علما و امرا قرار گرفت‌ و همچنين‌ با ناصرالدين‌ شاه‌ ديدار كرد (همانجا) و شاه‌ به‌ قصد تكريم‌ او را «حجةالاسلام‌» لقب‌ داد (امين‌، همانجا). هنگامى‌ كه‌ حكومت‌ فرمانروايان‌ شيعى‌ در لكهنو پايان‌ يافت‌ و دولت‌ انگليس‌ بر آن‌ سامان‌ چيره‌ شد، فرمان‌ داد تا عالمان‌ دينى‌ شهادت‌ به‌ ولايت‌ امام‌ على‌ (ع‌) را از اذان‌ حذف‌ كنند. ابراهيم‌ سخت‌ به‌ مخالفت‌ برخاست‌ و نامه‌اي‌ به‌ ملكه‌ انگليس‌ نوشت‌ و در نتيجه‌ فرمان‌ صادر شده‌ لغو گرديد (همو، 2/205) و در عين‌ حال‌ حكومت‌ انگليس‌ او را «شمس‌ العلماء» لقب‌ داد (موسوي‌ اصفهانى‌، 114).
ابراهيم‌ داراي‌ حوزة درس‌ نيز بود و شاگردانى‌ را در علوم‌ دينى‌ پرورش‌ داد. او داراي‌ تأليفاتى‌ بدين‌ شرح‌ است‌: تحفة المؤمنين‌ كه‌ رسالة عملية اوست‌ و در هند به‌ زبان‌ اردو چاپ‌ شده‌ است‌ (آقابزرگ‌، الذريعة، 3/474)؛ اليواقيت‌ و الدرر فى‌ حكم‌ التماثيل‌ و الصور كه‌ در هند چاپ‌ شده‌ است‌ (همان‌، 25/295-296)؛ نورالابصار فى‌ اخذ الثّار، به‌ زبان‌ فارسى‌ در لكهنو چاپ‌ شده‌ است‌ (صدر الاقاضل‌، 479)؛ الشمعة فى‌ احكام‌ الجمعة كه‌ وي‌ آن‌ را به‌ نام‌ ناصرالدين‌ شاه‌ تأليف‌ كرده‌ است‌، از اين‌ رو آن‌ را اللمعة الناصرية نيز گويند و نسخه‌اي‌ از آن‌ در كتابخانة وي‌ در لكهنو موجود است‌ (آقابزرگ‌، الذريعة، 14/233)؛ ظاب‌ العائل‌ در فقه‌ (همان‌، 15/198)؛ امل‌ الا¸مل‌ در كلام‌ (فارسى‌)؛ تكمله‌اي‌ بر كتاب‌ پدر خود ينابيع‌الانوار در تفسير؛ البضاعة المزجاة كه‌ در تفسير سورة يوسف‌ است‌ (امين‌، همانجا) و دعائم‌ الايمان‌ (لكهنوي‌، 122).
مآخذ: آقابزرگ‌، الذريعة؛ همو، طبقات‌ اعلام‌ الشيعة، قرن‌ 14، مشهد، 1404ق‌/ 1984؛ امين‌، محسن‌، اعيان‌ الشيعة به‌ كوشش‌ حسن‌ امين‌، بيروت‌، 1403ق‌/1983م‌؛ صدر الافاضل‌، مرتضى‌ حسين‌، مطلع‌ الانوار، كراچى‌، 1402ق‌/1981م‌؛ لكهنوي‌، محمد مهدي‌، نجوم‌ السماء، قم‌، 1396ق‌/1976م‌؛ موسوي‌ اصفهانى‌، محمد مهدي‌، احسن‌ الوديعة، بغداد، 1348ق‌/1929م‌.

حسن‌ يوسفى‌ اشكوري‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا