اِبْراهيم‌ِ كَرَكى‌، امام‌ برهان‌ الدّين‌ ابواسحاق‌ بن‌ موسى‌ بن‌ بلال‌ (776-853ق‌/1374-1449م‌)، اديب‌، نحوي‌، محدّث‌، مورخ‌، مفسر، فقيه‌ و قاضى‌ و از عالمان‌ بنام‌ شافعى‌. در كَرَك‌ِ شوبك‌ (شرق‌ اردن‌) زاده‌ شد. در كودكى‌ پدرش‌ را از دست‌ داد. پس‌ از فراگيري‌ قرآن‌ و مقدمات‌ علوم‌، به‌ تحصيل‌ ادبيات‌، حديث‌، منطق‌، فقه‌ و اصول‌ پرداخت‌ و در فلسطين‌، مصر (به‌ ويژه‌ در الازهر) و شام‌ ادامة تحصيل‌ داد و از شماري‌ از عالمان‌ و محدّثان‌ اجازة روايت‌ يافت‌ (تونكى‌، 4/446-447؛ سخاوي‌، 1/175؛ سيوطى‌، 29).
ابراهيم‌ مدتى‌ در شهرهاي‌ خليل‌ و قدس‌ زيست‌ و آنگاه‌ به‌ مصر كوچيد و در 808ق‌/1404م‌ در قاهره‌ ماندگار شد (زركلى‌، 1/71) و بيشتر دوران‌ تحصيلات‌ عالى‌ خود را در اين‌ شهر گذراند و تقريباً تا پايان‌ زندگى‌ در همانجا زيست‌ و در آنجا درگذشت‌. يك‌ بار به‌ مكه‌ سفر كرد و حج‌ گزارد (سخاوي‌، همانجا). وي‌ از سوي‌ جلال‌ بلقينى‌، از عالمان‌ قاهره‌، به‌ كار قضاوت‌ پرداخت‌ و پس‌ از آن‌ براي‌ تصدي‌ امور قضاوت‌ و تنظيم‌ امور موقوفات‌ به‌ يكى‌ از آباديهاي‌ مصر فرستاده‌ شد. همچنين‌ در 827ق‌/1424م‌ نيز براي‌ قضاوت‌ به‌ برخى‌ از آباديهاي‌ اطراف‌ قاهره‌ رفت‌ (تونكى‌، 4/447). در 829ق‌ در منوف‌ مصر به‌ قضاوت‌ و ارشاد پرداخت‌ و پس‌ از آن‌ به‌ قاهره‌ بازگشت‌ (زركلى‌، 1/71). او در همان‌ حال‌ كه‌ قضاوت‌ مى‌كرد، به‌ خريد و فروش‌ و بازرگانى‌ نيز اشتغال‌ داشت‌ (سخاوي‌، 1/175) و در همان‌ حال‌ به‌ ارشاد و امور مذهبى‌ مردم‌ مى‌پرداخت‌.
ابراهيم‌ افزون‌ بر تبحّر در فقه‌ و ادب‌، در ابواب‌ قرائب‌ قرآن‌ كريم‌ و دانشهاي‌ مربوط به‌ آن‌ مهارت‌ كافى‌ داشت‌ و به‌ اين‌ علم‌ شهرت‌ يافت‌. او علم‌ قرائت‌ را درس‌ مى‌داد. دراين‌ مورد آثاري‌ پديد آورد كه‌ الاسعاف‌ فى‌ معرفة القطع‌ و الاستئناف‌ نمونه‌اي‌ از آن‌ است‌. وي‌ سپس‌ آن‌ را تخليص‌ كرد و لحظةالطرف‌ فى‌ معرفة الوقف‌ نام‌ نهاد و آنگاه‌ كتابى‌ ديگر كه‌ جامع‌ آن‌ دو كتاب‌ بود با عنوان‌ التوسط بين‌ اللحظ و الاسعاف‌ نوشت‌ (تونكى‌، همانجا).
كركى‌ نوشته‌هاي‌ ديگري‌ در علوم‌ قرآنى‌ دارد كه‌ بدين‌ قرارند: درة القاري‌ المجيد فى‌ احكام‌ القرائة و التجويد، الا¸لة فى‌ معرفة الامالة (نسخه‌اي‌ خطى‌ از آن‌ در دارالكتب‌ الطاهرية دمشق‌ موجود است‌)، حل‌ الرمز فى‌ وقف‌ حمزة و هشام‌ على‌ الهمز، انموذج‌ حل‌ الرموز، اعراب‌ المفصل‌، عمدة الهمام‌ فى‌ مذاهب‌ السبعة الاعلام‌ و حاشيه‌ بر تفسير قاضى‌ علاءالدين‌ تركمانى‌ حنفى‌ (تونكى‌، همانجا؛ سيوطى‌، 29-30).
ابراهيم‌ در علم‌ نحو و ادب‌ عرب‌ صاحب‌ نظر بود و آثاري‌ چند در اين‌ علم‌ برجاي‌ نهاد كه‌ برخى‌ بدين‌ شرح‌ است‌: مرقاة اللبيب‌ الى‌ علم‌ الاعاريب‌، شرح‌ الفية ابن‌ مالك‌، شرح‌ فصول‌ ابن‌ معطى‌ (همو، 30).
ابراهيم‌ در علم‌ فقه‌ نيز توانا بود. نوشته‌هايى‌ در اين‌ زمينه‌ به‌ او منسوب‌ است‌ كه‌ برخى‌ بدين‌ عنوانها ياد شده‌ است‌: مختصر الروضة، (نسخة خطى‌ آن‌ در كتابخانة اوقاف‌ موصل‌ موجود است‌)؛ شرح‌ تنقيح‌ اللباب‌ نوشتة حافظ ولى‌ الدين‌ احمد عراقى‌ و مختصر الورقات‌ امام‌ الحرمين‌. گفته‌ شده‌ است‌ كه‌ اثري‌ نيز با عنوان‌ النكت‌ على‌ الشاطبيّة تأليف‌ كرده‌ است‌. ابراهيم‌ در 11 رمضان‌ 853 ق‌/ 28 اكتبر 1449م‌ در گذشته‌ است‌.
ما~خذ: بغدادي‌، اسماعيل‌ پاشا، ايضاح‌ المكتون‌، 1971م‌، 2/124؛ تونكى‌، محمدحسن‌، معجم‌ المصنفين‌، بيروت‌، 1344ق‌؛ حاجى‌ خليفه‌، كشف‌ الظنون‌، استانبول‌، 1941م‌، 1/85، 148، 686، 742؛ زركلى‌، خيرالدين‌، الاعلام‌، بيروت‌، 1389ق‌،1/71؛ سخاوي‌، محمد، التبر المسبوك‌، قاهره‌، مكتبة الكليات‌ الازهرية؛ سيوطى‌، جلال‌الدين‌، نظم‌ العقيان‌، به‌ كوشش‌ فيليپ‌ حتى‌، 1927م‌؛ كحاله‌، عمر رضا، معجم‌ المؤلفين‌، بيروت‌، مكتبة المثنى‌، 1/118.

حسن‌ يوسفى‌ اشكوري‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا