اِبْراهيم‌ِ قَوام‌ِ فاروقى‌، فرهنگ‌ نويس‌، صوفى‌ و شاعر پارسى‌ زبان‌ در سدة 9ق‌/15م‌، اهل‌ مِنَير، شهري‌ در بهار، از ايالات‌ شرقى‌ هند و مؤلف‌ فرهنگ‌ شرفنامة منيري‌.
آگاهى‌ مختصري‌ كه‌ از زندگى‌ ابراهيم‌ فاروقى‌ در دست‌ است‌، برگرفته‌ از فرهنگ‌ اوست‌. وي‌ درزمان‌ ابوالمظفرباربك‌ شاه‌(864 - 879ق‌/1459-1474م‌)،ازامراي‌ بنگال‌ مى‌زيسته‌، وچون‌به‌شرف‌الدين‌ احمد بن‌ يحيى‌ منيري‌، از مشايخ‌ فرقة چَشتيه‌، ارادت‌ خاص‌ داشته‌، تأليف‌ خود را به‌ نام‌ او كرده‌ است‌. آرامگاه‌ ابراهيم‌ در شهر لكهنو و زيارتگاه‌ مردم‌ است‌ (نقوي‌، 62).
آثار: اثر شناخته‌ شدة ابراهيم‌ فاروقى‌ شرفنامة مِنيرَي‌ است‌ كه‌ در 877ق‌/1472م‌، فراهم‌ آمده‌ است‌. اين‌ فرهنگ‌ به‌ چندين‌ باب‌ و هر باب‌ به‌ چند فصل‌ تقسيم‌ شده‌ است‌. تنظيم‌ ابواب‌ بر حسب‌ حروف‌ اول‌ كلمات‌، و ترتيب‌ فصول‌ بر حسب‌ حروف‌ آخر است‌. ضبط كلمات‌ به‌ دقت‌ داده‌ شده‌ و مؤلف‌ براي‌ معانى‌ آنها شواهدي‌ از شعراي‌ متقدم‌ آورده‌ و به‌ اشعار خود نيز در برخى‌ موارد استشهاد كرده‌ است‌. در آغاز هر باب‌ قصيده‌اي‌ دربارة همان‌ باب‌ درج‌ كرده‌ و در پايان‌ هر فصل‌ به‌ ذكر لغات‌ تركى‌ پرداخته‌ است‌. از خصوصيات‌ اين‌ فرهنگ‌، علاوه‌ بر اشتمال‌ بر بسياري‌ از لغات‌ عربى‌، آوردن‌ مترادفات‌ براي‌ اغلب‌ واژه‌هاي‌ فارسى‌ از لغات‌ اردوست‌. ديباچة فرهنگ‌ متضمن‌ منظومه‌اي‌ است‌ در حمد و ثناي‌ خداوند، ستايش‌ پيغمبر اكرم‌ و تكريم‌ شيخ‌ احمد منيري‌ و مقدمه‌اي‌ به‌ نثر در بيان‌ معانى‌ حروف‌ مفردة فارسى‌ و تركى‌. مؤلف‌ در پايان‌ كتاب‌، ابوالمظفر باربك‌ شاه‌ را ستوده‌ است‌ (ص‌ 1-4، 6 -17؛ ريو، ؛ II/492-463 نقوي‌، 62 -63؛ مركزي‌، 3/22). نسخه‌هاي‌ متعدد اين‌ فرهنگ‌ در كتابخانه‌هاي‌ ايران‌ و ديگر كشورها موجود است‌.
فرهنگ‌ نويسان‌ بعدي‌، در تأليفات‌ خويش‌ از شرفنامه‌ بهره‌ جسته‌اند. انجو شيرازي‌ شرفنامه‌ را از منابع‌ مورد استفادة خويش‌ بر مى‌شمرد (ص‌ 6) و ابن‌ يوسف‌ شيرازي‌ با ذكر دلايلى‌، بر آن‌ است‌ كه‌ ابراهيم‌ اصفهانى‌، فرهنگ‌ خود ( فرهنگ‌ ابراهيمى‌ ) را با اندك‌ تغييراتى‌ از شرفنامه‌ برگرفته‌ است‌ (سپهسالار، 2/230).
اينكه‌ بعضى‌ از مؤلفان‌ ابراهيم‌ فاروقى‌ را معاصر شرف‌الدين‌ احمد منيري‌ دانسته‌اند، درست‌ نيست‌، زيرا مؤلف‌ در پايان‌ شرفنامه‌ (نسخة خطى‌ دانشگاه‌، 3) براي‌ شرف‌الدين‌ احمد طلب‌ مغفرت‌ مى‌كند، و نيز با توجه‌ به‌ اختلاف‌ زمانى‌ فاحش‌ ميان‌ سال‌ وفات‌ شرف‌الدين‌ احمد (782ق‌/1380م‌) و سال‌ پايان‌ فرهنگ‌ شرفنامه‌ (877ق‌) معاصر بودن‌ آن‌ دو ناممكن‌ به‌ نظر مى‌رسد. اينكه‌ ابراهيم‌ فرهنگ‌ خود را به‌ نام‌ شيخ‌ شرف‌الدين‌ كرده‌ است‌، به‌ سبب‌ تعلق‌ اين‌ دو به‌ يك‌ سلسله‌ (چَشتيه‌) و نيز ارادت‌ ابراهيم‌ به‌ شخصيت‌ شرف‌الدين‌ بوده‌ است‌. ابراهيم‌ فاروقى‌ ديوان‌ شعري‌ هم‌ داشته‌ است‌ كه‌ آقابزرگ‌ (9(3)/801 - 1115) به‌ آن‌ اشاره‌ كرده‌ است‌.
مآخذ: آقا بزرگ‌، الذريعة؛ انجو شيرازي‌، حسين‌، فرهنگ‌ جهانگيري‌، به‌ كوشش‌ رحيم‌ عفيفى‌، مشهد، 1351ش‌؛ سپهسالار، خطى‌؛ فاروقى‌، ابراهيم‌، شرفنامه‌، نسخة خطى‌ دانشگاه‌ تهران‌، شم 2906؛ مركزي‌، خطى‌؛ نقوي‌، شهريار، فرهنگ‌ نويسى‌ فارسى‌ در هند و پاكستان‌، تهران‌، 1341ش‌؛ نيز:
Rieu, Charles, Catalogue of the Persian Manuscripts in the British Museum, London, 1881.
على‌ ميرانصاري‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا