اِبْراهيمْ خان (973-1031ق/1565-1622م)، سردودمان و نياي بزرگ خاندان
ابراهيم خانزاده، كه به ابراهيم آغا، ابراهيم بيك و ابراهيم پاشا نيز
شهرت دارد. پدرش صوقوللو محمد پاشا (صوقول: بخشى از ايالت بُسنى در
يوگسلاوي)، صدراعظمِ سليمان قانونى و سليم دوم عثمانى، و مادرش اِسمى
(اسما) خان سلطان دختر سليم دوم بود (جودت، 6/226). نام ابراهيم نيز از سوي
پدربزرگش (سليم) بر وي نهاده شد.
خانوادة صوقوللو به دو شاخه تقسيم مىشده است: 1. اولاد صوقوللو از همسر اولش
(حسن پاشا و اخلاف او از اين شاخه هستند)؛ 2. فرزندان وي از اسمى خان
سلطان كه به ابراهيم خانزاده شهرت دارند (اوزون چارشيلى، «تاريخ
عثمانى1»، .(III(1)/54 چنين شايع است كه تولد ابراهيم را در آغاز پنهان
داشتند، زيرا فرزندان دكورِ شاهدختها را مىكشتند، اما از آنجا كه بسياري از
اين شاهدخت زادگان مشاغل مهم و مقامات عالى در دستگاه عثمانى برعهده
داشتهاند، به نظر مى رسد كه اين شايعه بىاساس بوده باشد. البته مطابق
قانون نامة آل عثمان، منسوب به سلطان محمد فاتح، اين شاهزادگان فقط تا
مرتبة سنجاق بيگى (فرمانداري) ارتقاء مىيافتند (همو، «سازمان دربار عثمانى2»،
.(164-165 ابراهيم در 1003ق/1594م، زمان سلطنت مراد سوم وارد خدمت دربار
گرديد و با معرفى و توصية صدراعظم وقت قوجه سنان پاشا، به مقام قپوچى باشى
(رئيس دربانان) برگزيده شد و با همين سمت به مأموريتهاي مختلف، از آن
جمله نزد برادرش حسن پاشا كه جهت سركوب قيام دَلى حسن در توقات به سر
مىبرد، اعزام شد (نعيم، 296). مدتى نيز به عنوان ناظر ترسانه (ترسخانه،
محرّف دار الصّناعة، كارخانة كشتى سازي جنگى و محل ادارة امور درياداري)
انجاموظيفهكرد. همچنين درلشكركشى بهمجارستان در1013ق/ 1604م با سمت قپوچى
باشى شركت كرد .(IA) بعدها با عنوان مير ميران (رتبهاي پايينتر از بيگلر
بيگى و معادل پاشايى) استانداري بُسنى را بر عهده گرفت (اوزتونا، XII/452
زامباوز، 172 )، و نيز در مقام بيگلر بيگى روم ايلى و فرماندار (متصّرف)
هرزگوين خدمت كرد. در 1029ق1619م در لشكركشى به اتريش و مجارستان شركت
داشت و نيروهاي تحت فرماندهى خود را از پشته3 عبور داد و با پيروزي به داخل
اتريش هدايت كرد .(IA)
در 1031ق پس از كنارهگيري از حكومت بُسنى، در استانبول اقامت گزيد و اندكى
بعد در همان سال درگذشت و در آرامگاه پدرش در محلة ايوب (يكى از محلات
قديمى غرب استانبول) به خاك سپرده شد (ايوانسرايى، .(28
خاندان ابراهيم خانزاده، از خانوادههاي سرشناس منسوب به دربار عثمانى
است كه از احترام و اشتهار فوقالعادهاي برخوردار بود. اكثر افراد اين
خاندان مقام دولتى نداشتند و به ادارة امور عام المنفعه مشغول بودند. در
اواخر قرن 11ق/17م در بين مردم چنين شايع بود كه در صورت انقراض سلسلة
عثمانى، اخلاف ابراهيمخان به سلطنت خواهند رسيد. بعد از خلع سلطان مصطفى
از سلطنت در اوايل قرن 12ق/18م اين اعتقاد قوت گرفت. خلعكنندگان
مىخواستند كه پادشاه از اعقاب مصطفى برگزيده نشود. گروهى خانزادههاي
كريمه و برخى نيز اعضاي خاندان ابراهيم خانزاده را براي سلطنت پيشنهاد
مىكردند. سرانجام با فتواي محمد افندي، مفتى عثمانى، مبنى بر مشروعيت سلسلة
عثمانى و گزينش احمد سوم به سلطنت، اين شايعه خاتمه پذيرفت (اوزون
چارشيلى، «تاريخ عثمانى»، .(IV/33-34 از مشهورترين كسان اين خاندان محمد
بيك امين دفتر، پسر ابراهيمخان، و على بيك نوهاش را مىتوان نام برد.
برخى از اعقاب ابراهيم خان نيز در مجارستان زندگى مىكردند )، IA) ولى اكثر
منسوبان او تا دورههاي اخير در محلة ايوب به سر مىبردند و اوقاف وسيع
اسمىخان سلطان و صوقوللو محمد پاشا را اداره مىكردند (جودت، 6/226).
ما~خذ: جودت، احمد، تاريخ، استانبول، 1309ق؛ نعيم، مصطفى، تاريخ نعيما،
استانبول، 1978؛ نيز:
Ayvansar @ yi H @ fiz H O seyin, Vefey @ t - o sel @ tin te Mes @ hir - iRical,
Istanbul, 1978; Z ztuna, Y o lmaz, B c y c k T O rkiye Tarihi, Istanbul, 1983;
Uzun 5 arsl o , I., Hakk o , osmanl o Deuetinin saray teskil @ t o , Ankara,
1984; Id, osmanl o Tarihi, Ankara, 1982; Zambaur, Manuel de 8 E n E lo gite et
de chronologie pour I. histoire de I, Islam, Hannover, 19272.