اَبْدالِ چِشْتی، خواجه ابواحمد (260-355ق/874-966م)، از مشایخ بزرگ سلسلۀ چشتیه در
سدههای 3 و 4ق. لقب او قدوهالدین بود و از سادات حسنی بهشمار میآمد و نسبت
سیادت او با هفت واسطه به حضرت امام حسن(ع) میرسد (چشتی، 58-59؛ احمدعلی، 87).
ظاهراً چون وی در طریقت به مرتبۀ ابدالی رسیده بود، او را ابدال چشتی نامیدهاند
(قس: همانجا). پدر او سلطان فرسنانه امیر چشت، یکی از قراء هرات، بود و شیخ
ابواسحاق شامی که از اقطاب سلسلۀ ادهمیّه بود ولادت قریبالوقوع خواجه ابواحمد را
به عمۀ او که زنی صالحه بود بشارت داده و از او خواسته بود که همسر برادر خود را تا
هنگام وضع حمل از خوردن غذای حرام یا شبههآلود محافظت کند. یکبار شیخ ابواسحاق،
خواجه ابواحمد را در دوران کودکی دیده و گفته بود که از این کودک خاندانی بزرگ پدید
خواهد آمد (جامی، 323). ابواحمد در 7 سالگی در مجلس سماع شیخ ابواسحاق حاضر شد و در
13 سالگی خلوت گزید و به مجاهده و ریاضت مشغول شد (چشتی، 59). در 20 سالگی هنگامی
که با پدر به قصد شکار به سوی کوه رفته بود، از همراهان جدا افتاد و ناگاه در میان
کوه 40 تن از رجال اللـه را بر سر سنگی ایستاده دید که شیخ ابواسحاق شامی نیز در
میان آنان بود؛ حالش دگرگون شد و از اسب به زیر آمد و در پای شیخ افتاد، سپس لباسی
پشمینه پوشید و به دنبال او روان شد و اصرار پدر و نزدیکان نتوانست وی را از این
راه باز دارد (جامی، 323). پس از 8 سال ریاضت سخت، از دست شیخ ابواسحاق شامی خرقۀ
خلافت دریافت کرد (غلام سرور، 242). تذکرهنویسان به او کراماتی نسبت دادهاند
(همو، 242-243؛ جامی، 224). وی به سماع توجه خاص داشت و به سبب تشکیل محافل سماع
یکبار علمای ظاهر او را برای محاجه به بارگاه امیر نصیر که دایی او نیز بود
کشاندند (چشتی، 61-62). نسبت خرقۀ او را به صورتهای مختلف نقل کردهاند. برخی این
نسبت را از طریق شیخ اسحاق شامی، علوی دینوری، هبیرۀ بصری، حذیقۀ مرعشی و ابراهیم
ادهم به حضرت امام محمدباقر(ع) (معصوم علیشاه، 2/129)، و بعضی دیگر سلسلۀ ارشاد او
را از دو طریق مختلف به وسیلۀ ابراهیم ادهم و فضیل عیاض و حبیب اعجمی یا
عبدالواحدبن زید و حسن بصری به حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) رساندهاند (فرضته، 375؛
معصوم علیشاه، 2/149).
مآخذ: احمدعلی مولوی، قصر عارفان، به کوشش محمد باقر، لاهور، 1965م؛ جامی،
عبدالرحمن، نفحات الانس، به کوشش مهدی توحیدیپور، تهران، 1337ش؛ چشتی، شاه
الهدایهبن شیخ عبدالرحیم، سیرالاقطاب، لکهنو، 1331ق/1913م؛ غلام سرور مولوی، خزینه
الاصفیا، لکهنو، 1290ق؛ فرشته، محمدقاسم، تاریخ، کانپور، 1290ق؛ معصوم علیشاه،
محمد، طرائق الحقایق، به کوشش محمدجعفر محجوب، تهران، 1339-1345ش.
حسین لاشیء