اَبْدال، شاعر متصوّف تُرک، متخلّص به ابدال و معروف به «قره ابدال شمسی» (1244-1303ق/1828-1886م) که به زبان فارسی نیز شعر می‌سرود. وی در شهر قونیه و در خانواده‌ای فقیرزاده شد. نامش سلیمان و نام پدرش عثمانی بود (ااينان، TDEA; 5/1768). به علت فقر در کودکی تحصیلاتش ناتمام ماند و در 1259ق/1843م به بارگاه مولانا جلال الدین رومی روی آورد. متولّیِ (تُربه دارِ) آستان مولانا، موسوم به قایقوسوز ابدال، او را به مکتب سپرد و به تربیتش همت گماشت و چون قرآن کریم و اصول عقاید دینی را فرا گرفت، قایقوسوز او را به خدمت مرشد خود، محمد سودی دَدَه، برد و سپس به او «خلافت نامه» داد. وی از قایقوسوز ابدال، که مرشد و مربّی او بود، «قره ابدال» لقب گرفت، .و چون به درگاه شمس تبریزی وابسته بود به «شمسی» معروف گردید (اینال، همانجا). مدتی به توصیة مرشدش در شهر افیون قره حصار و بورسه اقامت گزید و سپس به استانبول رفت. در 1855م (1271ق) به قونیه بازگشت و ازدواج کرد. در 1870م (1287ق) از سوی علی ددة خراسانی از مشایخ طریقت مولوی، به مشیخت زاویة گوزل حصار، از توابع ایالت آیدین، برگزیده شد. سپس در 1872م به دعوت پیروان طریقت مولوّیه در جزیره کِرِت به آنجا رفت و در شهر خانیه (مرکز جزیره، واقع در ساحل شمال غربی آن) اقامت گزید و به تأسیس «مولوی خانه» همّت گماشت و سرانجام در 22 سپتامبر 1886م (23 ذیحجه 1303ق)، در این شهر درگذشت و در مولوی خانة خانْیه به خاك سپرده شد (اینال، همانجا؛ TDEA; TA).
قره ابدال در آغاز شاعری شمعی، نوری، نیازی و شمسی تخلّص می‌کرد، و سپس تخلّص «ابدال» را به مناسبت نام مرشدش قایقوسوز ابدال برای خود اختیار نمود. غزلیات فارسی او به نام «تحفه المثنوی علی حُبّ الحیدری» در 23 صفحه و سروده‌های ترکی وی به نام «دیوانچه» یا «دویوانچة قره شمسی» در 49 صفحه، هر دو در یک مجلد در 1887م (1304ق) به کوشش پسرش عارف، در استانبول به چاپ رسید (اینال، همانجا). مثنوی فارسی او، با نعت حضرت پیغمبر (ص) و خلفای راشدین و اولیا شروع و با ذکر فاجعة کربلا و سرزنش یزید و مرثیه‌ای در سوگ شهیدان کربلا پایان می‌پذیرد ( ایرانیکا،174).
مآخذ:
İNAL, Ibnūlemin, Mahmudkemal, Son Asır Türrk Sairleri, Istanbul, Vol. 5, 1969; Iranica; TA; TDEA.
علی اکبر دیانت