آهُوان‌، دهستانى‌ از استان‌ سمنان‌ كه‌ مركز آن‌ روستاي‌ آهوان‌ است‌ و بر فراز كوهى‌ در 7 فرسنگى‌ خاور سمنان‌ و بين‌ اين‌ شهر و دامغان‌ قرار دارد. جمعيت‌ اين‌ دهستان‌ 165 نفر است‌ ( سرشماري‌...، 1355ش‌).
وجه‌ تسميه‌: در دشت‌ آهوان‌ از قديم‌ آهوي‌ فراوان‌ وجود داشته‌ است‌. خواندمير مى‌نويسد كه‌ در 678ق‌/1279م‌ كه‌ اباقاخان‌ براي‌ دفع‌ شر لشكر ايل‌ قراوناس‌ كه‌ از جنگجوترين‌ اقوام‌ مغول‌ بودند، عازم‌ خراسان‌ بود، در ميان‌ سمنان‌ و دامغان‌ طرح‌ شكار انداخت‌ و در آن‌ صيدگاه‌، غازان‌ نوادة وي‌ و هفتمين‌ ايلخان‌ مغول‌ كه‌ در آن‌ هنگام‌ كودكى‌ 8 ساله‌ بود و تحت‌ تربيت‌ نياي‌ خود به‌ سر مى‌برد، آهويى‌ شكار كرد (3/121). مردم‌ سمنان‌ داستان‌ ضمانت‌ آهو توسط حضرت‌ رضا(ع‌) را مربوط به‌ اين‌ روستا مى‌دانند و علت‌ نام‌ گذاري‌ آن‌ را به‌ آهوان‌، همين‌ داستان‌ ذكر مى‌كنند (حقيقت‌، تاريخ‌ سمنان‌، 370) كه‌ كرزن‌ نيز آن‌ را به‌ تفصيل‌ نقل‌ كرده‌ است‌ (1/385).
سابقة تاريخى‌: آهوان‌ از زمانهاي‌ قديم‌ منزلگاه‌ مسافران‌ و كاروانهايى‌ بوده‌ كه‌ از ري‌ به‌ خراسان‌ يا بر عكس‌ مى‌رفته‌اند. ابن‌ رسته‌ (د 290ق‌/903م‌) از راهى‌ كه‌ از رباط آهوان‌ مى‌گذشته‌ و پس‌ از عبور از «آخرين‌» و «دايه‌» به‌ دامغان‌ مى‌رسيده‌، نام‌ برده‌ است‌. او اين‌ رباط را «آب‌ آهوان‌» خوانده‌ است‌ (ص‌ 170). حمدالله‌ مستوفى‌ نيز از رباط آهوان‌ كه‌ 7 فرسنگ‌ تا سمنان‌ فاصله‌ داشته‌، ياد كرده‌ است‌ (ص‌ 173)، اما كلاويخو كه‌ در 806ق‌/1403م‌ به‌ ايران‌ آمده‌، آهوان‌ را دهكدة بزرگى‌ كه‌ بر كنار رودي‌ ساخته‌ شده‌ و داراي‌ دو دژ بوده‌ وصف‌ كرده‌ است‌ (ص‌ 181). در تواريخ‌ دورة افشاريه‌ نيز به‌ مناسبت‌ عبور نادرشاه‌ از آنجا ذكر آن‌ آمده‌ است‌ (استرابادي‌، 99؛ مروي‌، 2/463- 465). در متون‌ دورة قاجار نيز نام‌ آهوان‌ آمده‌ است‌ (حكيم‌ الممالك‌، 57 - 58؛ سيف‌الدوله‌، 286-287؛ سفرنامة استراباد، 22؛ اعتماد السلطنه‌، 309-311).
بناهاي‌ تاريخى‌: در آهوان‌ چند رباط و كاروانسرا كه‌ در زمانهاي‌ مختلف‌ ساخته‌ شده‌ برجاي‌ مانده‌ است‌. يكى‌ از آنها رباط انوشيروانى‌ است‌. ساختمان‌ اين‌ رباط از سنگ‌ و گچ‌ و احتمالاً از بناهاي‌ بازمانده‌ از دوران‌ ساسانى‌ است‌. اعتمادالسلطنه‌ مى‌گويد كه‌ در راه‌ خراسان‌ به‌ تهران‌ رباطى‌ از اين‌ قديمى‌تر وجود ندارد (ص‌ 310). سياحى‌ كه‌ در دورة قاجار از اين‌ كاروانسرا بازديد كرده‌ احتمالاً آن‌ را از آثار مأمون‌ خليفة عباسى‌ دانسته‌ است‌ ( سه‌ سفرنامه‌، 156). در حال‌ حاضر از ساختمان‌ اين‌ رباط فقط ديوارهاي‌ اطراف‌ و قسمتى‌ از دالان‌ ورودي‌ بزرگ‌ جلو آن‌ بر جاي‌ مانده‌ و بقية آن‌ به‌ صورت‌ تلى‌ از سنگهاي‌ بزرگ‌ و كوچك‌ درآمده‌ است‌ (حقيقت‌، همان‌، 465)، اما در زمان‌ اعتمادالسلطنه‌، چهار ايوان‌ بلند دراز در چهار سوي‌ آن‌ و 22 اتاق‌ محكم‌ از آجر در چهار طرف‌ آن‌ وجود داشته‌ است‌. عمارت‌ ديگر برجاي‌ مانده‌، كاروانسرايى‌ است‌ كه‌ در زمان‌ شاه‌ سليمان‌ صفوي‌ به‌ دست‌ شخصى‌ به‌ نام‌ نجفقلى‌ بيگ‌ ناظر بيوتات‌ در 1097ق‌/1686م‌ ساخته‌ شده‌ و شاعري‌ به‌ نام‌ ميرزا محسن‌ تأثير تبريزي‌ قطعه‌اي‌ در مادة تاريخ‌ ساختمان‌ آن‌ سروده‌ است‌.
مآخذ: ابن‌ رسته‌، احمد، الاعلاق‌ النفيسة، ليدن‌، 1891م‌، ص‌ 169؛ استرابادي‌، ميرزا مهدي‌خان‌، جهانگشاي‌ نادري‌، به‌ كوشش‌ سيد عبدالله‌ انوار، تهران‌، 1341ش‌، ص‌ 580؛ اطلس‌ راههاي‌ ايران‌، گيتاشناسى‌، تهران‌، 1360ش‌، ص‌ 15، 53؛ اعتمادالسلطنه‌، غلامحسين‌ خان‌، سفرنامة خراسان‌ و كرمان‌، به‌ كوشش‌ قدرت‌ الله‌ روشنى‌، تهران‌، ص‌ 20-24؛ حقيقت‌، عبدالرفيع‌، تاريخ‌ سمنان‌، سمنان‌، 1352ش‌، ص‌ 158، 368، 369، 371، 425-426، 466، 468؛ همو، تاريخ‌ قومس‌، تهران‌، 1362ش‌، ص‌ 190؛ حكيم‌ الممالك‌، على‌نقى‌، روزنامة سفر خراسان‌ (نخستين‌ سفر ناصرالدين‌ شاه‌ به‌ مشهد)، تهران‌، 1286ق‌، ص‌ 59 -61؛ خواندمير، غياث‌الدين‌، حبيب‌ السير، به‌ كوشش‌ محمد دبيرسياقى‌، تهران‌، 1362ش‌، 3/141؛ سديدالسلطنه‌، محمدعلى‌ خان‌، سفرنامه‌، به‌ كوشش‌ احمد اقتداري‌، تهران‌، 1362ش‌، ص‌ 190-252؛ سرشماري‌ نفوس‌ و مسكن‌، آبان‌، 1355، شم 150 (شهرستان‌ سمنان‌)، مركز آمار ايران‌، تهران‌، 1359ش‌؛ سفرنامة استراباد و مازندران‌ و گيلان‌ و...، به‌ كوشش‌ مسعود گلزاري‌، تهران‌، 1355ش‌، ص‌ 23؛ سه‌ سفرنامة هرات‌ و مرو و مشهد، به‌ كوشش‌ قدرت‌الله‌ روشنى‌، تهران‌، 1327ش‌، ص‌ 8، 13، 14، 69، 157؛ سيف‌الدوله‌، سلطان‌ محمد ميرزا، سفرنامه‌، به‌ كوشش‌ على‌اكبر خداپرست‌، تهران‌، 1364ش‌؛ فرهنگ‌ آباديهاي‌ كشور (استان‌ سمنان‌)، بر اساس‌ سرشماري‌ سال‌ 1354ش‌، مركز آمار ايران‌، تهران‌، 1361ش‌؛ كرزن‌، جرج‌، ايران‌ و قضية ايران‌، ترجمة وحيد مازندرانى‌، تهران‌، 1362ش‌، 1/344، 386؛ كلاويخو، روي‌، سفرنامه‌، ترجمة مسعود رجب‌نيا، تهران‌، 1344ش‌، ص‌ 355؛ گابريل‌، آلفونس‌، تحقيقات‌ جغرافيايى‌ راجع‌ به‌ ايران‌، ترجمة فتحعلى‌ خواجه‌ نوريان‌، تهران‌، 1348ش‌، ص‌ 71، 177؛ لسترنج‌، گ‌.، سرزمينهاي‌ خلافت‌ شرقى‌، ترجمة محمود عرفان‌، تهران‌، 1364ش‌، ص‌ 391-392؛ مروي‌، محمدكاظم‌، عالم‌ آراي‌ نادري‌، به‌ كوشش‌ محمد امين‌ رياحى‌، تهران‌، 1364ش‌؛ مستوفى‌، حمدالله‌، نزهة القلوب‌، به‌ كوشش‌ لسترنج‌، ليدن‌، 1333ق‌؛ مستوفى‌ عبدالله‌، شرح‌ زندگانى‌ من‌، تهران‌، 2/32-43؛ نخجوانى‌، حاج‌ حسين‌، مواد التواريخ‌، تهران‌، 1343ش‌، ص‌ 667 - 668؛ هدين‌، سون‌، كويرهاي‌ ايران‌، ترجمة پرويز رجبى‌، تهران‌، 1355ش‌، ص‌ 362. سيدعلى‌ آل‌داود (ز) تايپ‌ مجدد - 17/3/77