آمِدی، حسن بن بِشربن یحیی بصری، مکنّی به ابوالقاسم (د 371ق/981م)، نحوی و ناقد شعر. اصل او از آمد، ولی تولّد و وفاتش در بصره بود. معاصر ابن ندیم بود و نزد بزرگانی چون علی بن سلیمان ابن اخفش، ابن اسحاق زَجّاج، حامض، ابن سرّاج، ابن دُرَید و نَفطویه و غیره شاگردی کرد. شعر خوب می‌گفت و در نقد شعر استاد و به گفتۀ ابن ندیم «ملیح التّصنیف و جیّد التّألیف» بود. در جوانی به عنوان کاتبِ ابوجعفر هارون بن محمد، رسول حکمران عُمان در بغداد، به کار مشغول شد، و سپس در زادگاه خویش به خدمت دستگاه اوقاف درآمد.
تألیفات آمدی بسیار است. از جمله اینها را می‌توان نام برد: 1. کتابُ الْموازَنَهِ بینَ الطّائیّیین ابی تَمّام و البُحتُری فی‌الشّعر. این کتاب مهم‌ترین اثر آمدی است که در 1870م در آستانه (استانبول) به چاپ رسیده و محمّدولد آن را به ترکی برگردانده و در 1311ق/1893م منتشر کرده است. نویسنده از ابوتمّام طایی (د 231ق/845م) و بُحتری طایی (د 280ق/893م) به عنوان بهترین شاعرانی که به شیوۀ گذشتگان شعر گفته‌اند، یاد کرده، مضامین اشعار آن دو را با هم سنجیده و بی‌آنکه به برتری یکی بر دیگری حکم کند، عظمت ادبی و هنری این دو شاعر را نشان داده است؛ 2. المؤتلَف و المختلَف، دربارۀ اسماء و کنیه‌ها و القاب و انساب شعرا، که سبوطی در ضبط اسماء شعرا در کتاب شرح شواهد المغنی بدان استناد جسته است؛ 3. معانی شعر البُحتری که شرح دیوان بحتری است؛ 4. الّنثر المنظوم؛ 5. الخاصّ و المشترک در معانی شعر؛ 6. تفضیل شعر امرئ القیس علی الجاهلّیین؛ 7. تبیین غلط قُدامه بن جعفر فی کتاب نقدالشّعر؛ 8. کتاب فعلت و افعلت؛ 9. شرح الحماسه (الحماسه گزیده‌هایی است از اشعار عرب، تألیف ابوتمّام حبیب بن اوس طایی)؛ 10. شدّه حاجه الانسان الی ان یعرف نفسه؛ 11. دیوان شعر.
مآخذ: ابن ندیم، فهرست، بیروت، دارالمعرفه، ص 221؛ بغدادی، اسماعیل پاشا، ایضاح المکنون، استانبول، 1364ق، 1/225؛ حاجی خلیفه، کشف الظنون، استانبول، 1941م، 1/462، 691، 779، 2/1255، 1447، 1627، 1889، 1928؛ خوانساری، محمدباقر، روضات الجنّات، بیروت، دارالکتاب العربیه، 3/75؛ دائره‌المعارف الاسلامیه؛ زرکلی، خیرالدّین، الأعلام، چ 2، 2/199؛ فاخوری، حنا، تاریخ ادبیات زبان عربی، ترجمۀ عبدالحمید آیتی، تهران، 1363ش، صص 549-550؛ قمی، عباس، الکنی و الالقاب، تهران، 1397ق، 2/8؛ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 3/209-210؛ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانه الادب، تبریز، 1346ش، 1/61؛ نیز:
GAL, I/112; GAL, S, II/171; GAS, IX/101.
کاظم موسوی بجنوردی