آمِدرُز، هنری فردریک (1854-1917م)، خاورشناس متخصص کتابهای تاریخی عربی سدۀ 4ق/10م، حقوقدان انگلیسی، مصحح و ناشر مجموعه‌ای از آثار تاریخی با عنوان «کتابهای بازماندۀ تاریخی»
زندگی: تبار آمدرز به خاندانی سویسی می‌رسد، لیکن او ملّیت انگلیسی داشت و با فرهنگ انگلیسی پرورش یافت و تحصیلات دانشگاهی را در رشتۀ حقوق به پایان برد و پیشۀ وکالت دادگستری را برگزید. در تحصیل زبان و تاریخ عرب، به‌ویژه در راه شناسایی نسخه‌های خطی عربی، کوشش فراوان کرد و در حقوق اسلامی و تاریخ به تحقیق و تألیف پرداخت. او یکی از نویسندگان مجلّۀ انجمن سلطنتی آسیایی بود (زرکلی، 8/99).
آثـار: کارهای آمدرز را می‌توان در سه مقولۀ تصحیحات، مقالات تاریخی و مقالات حقوقی ـ فقهی دسته‌بندی کرد.
الف ـ تصحیحات: بیش‌تر پژوهشهای آمدرز دربارۀ کتابهای تاریخی عربی متعلق به سدۀ 4ق/10م است. او بخشهایی از کتابهای تاریخی را تصحیح انتقادی کرد و در مجموعه‌ای با عنوان «کتابهای بازماندۀ تاریخی» منتشر ساخت. مهم‌ترین کارهای او در این زمینه به شرح زیر است:
1. تحفه الامراء فی تاریخ الوزراء، از ابوالحسین هلال بن المُحَسِّن بن ابراهیم الصّابی (359-447ق/970-1055م) به ضمیمۀ جزء ششم از کتاب التاریخ همین مورخ همراه با تعلیقات و یادداشتهایی به انگلیسی و فهرستهای عربی ـ انگلیسی، بیروت، 1904م. تحفه الامراء که در تاریخهای قدیم از آن به نام کتاب الوزراء یاد شده (آمدرز، مقدمه، پانویس 2)، کتابی است در تاریخ بلاد اسلامی و شرح حال وزیران برجستۀ آل بویه و خلفای عباسی در فاصلۀ اواخر سدۀ 3 و اوایل سدۀ 4ق/9 و 10م.
2. تاریخ ابن یَعْلی حمزه بن قَلانِسی معروف به ذیل دمشق، از حمزه بن اسدبن علی بن محمد ابویعلی التّمیمی الدّمشقی (464-555ق/1071-1160م)، ادیب، کاتب و عمید دمشق، همراه با منتخباتی از تواریخ ابن اَزْرَق فارِقی (د بعد از 577ق/1181م)، سبط ابن جوزی (د 654ق/1256م) و حافظ ذَهَبی (د 748ق/1348م)، لیدن، بیروت، 1908 (عقیقی، 2/495). این کتاب که بیش‌تر به تاریخ دمشق و سوریه و گه‌گاه به حوادث بغداد می‌پردازد، به گفتۀ ابن خلکان (د 681ق/1282م) دنبالۀ تاریخ هلال صابی است و حوادثِ تقریباً دو قرن، از 448 تا 555ق/1056 تا 1160م، را در بر می‌گیرد.
3. کتاب تجارب الامم، جزء پنجم و ششم، تألیف ابوعلی احمدبن محمد، معروف به مِسْکَوَیْهْ (د 421ق/1030م)، همراه با ذیل تجارب الامم و بخش هشتم از تاریخ هلال صابی، مصر 1914-1916م، لیدن، 1920-1921م (عقیقی، همانجا)، این کار آمدرز عیناً در 3 مجلد (حاوی 4 جزء) در بغداد تجدید چاپ شده است. جزء اول و دوم شامل حوادث 75 سال (295-369ق/907-980م) در زمان تنی چند از خلفای عبّاسی و امیران دیلمی است. جزء سوم شامل ذیلی است که ابوشجاع محمدبن حسین، ملقّب به ظخیرالدّین رودراورّی (د 488ق/1095م) وزیر المستظهر باللـه (د 487ق/1094م) بر تجارب الامم نوشته و در آن به ذکر وقایع سالهای 369 تا 389ق/980 تا 999م پرداخته است. جزء چهارم در بر گیرندۀ جزء هشتم از تاریخ صابی، شامل رویدادهای 5 سال (389-393ق/999-1003م) است که آمدرز آن را به عنوان تکملۀ ذیلِ رودراوری تصحیح کرد و کار نیمه تمام او را مارگلیوث (1850-1940م) به پایان برد.
ب ـ مقالات تاریخی: 1. «یادداشتهایی در ترجمۀ احوال چند صوفی» (JRAS، 1912م، 1087-1089 و 551-586)، 2. «تجارب الامم ابوعلی مسکویه» ایندکس (ایسلامیکوس، I/341)، 3. «دست نوشتۀ ناشناخته‌ای از ابن جوزی در کتابخانۀ موزۀ بریتانیا» (JRAS، 1906م، 851-880، 1907م، 19-39)، 4. «قصه‌هایی از زندگی موظف و اداری، برگرفته از تذکرۀ ابن حمدون و غیره» (همان، 1908، 409-470) ابن حمدون، ابوالمعالی محمدبن حسن ملقب به کافی الْکُفاه (495-562ق/1101-1166م)، از دانشمندان لغوی بزرگ روزگار عباسیان است، 5. «یادداشتهایی راجع به دو مقاله دربارۀ میّافارقین» (شهری در دیار بکر، در عراق امروزی) (همان، 1909م، 176 و 170)، 6. «ابوالفضل ابن العمیدِ وزیر در تجارب الامم ابوعلی مسکویه» (ایندکس ایسلامیکوس، I/612). ابن عمید ابوالفضل محمدبن حسین (د 360ق/971م)، دبیر و وزیر کاردان رکن‌الدّولۀ دیلمی است، 7. «سفارت از بغداد به نزد امپراتور بازیل دوم» (JRAS، 1914م، 942، 915). بازیل دوم (ح 346-415ق/957-1025م) امپراتور مقتدر بیزانس و معروف به بلغارکش بود که دامنۀ قلمرو خود را تا قفقاز و سوریه رساند.
ج ـ مقالاتی حقوقی: 1. «منصب قاضی در احکام السلطانیۀ ماوَردی» . (همان، 1910م، 761-796). ابوالحسن علی ماوردی، فقیه و قاضی بزرگ شافعی در نیمۀ قرن 5ق/11م بود، 2. «مظالم، اجرای عدالت در احکام السلطانیۀ ماوردی» (همان، 1911م، 635-674)، 3. «حِسْبَه در احکام السلطانیۀ ماوردی» (همان، 1916م، 287-314 و 77-101).
مآخذ: ابن قلانسی، ابویَعْلی حمزه، ذیل تاریخ دمشق، به کوشش هنری آمدرز، بغداد، 1908م، مقدمۀ انگلیسی؛ ابن مسکویه، ابوعلی احمدبن محمد، تجارب الامم، به کوشش آمدرز، مصر، 1914-1916؛ بدوی، عبدالرحمن، موسوعه المستشرقین، بیروت، 1984م، صص 35-36؛ زرکلی، خیرالدّین، الاعلام، بیروت، 1984م؛ صابی، هلال بن محسن، تحفه الامراء فی تاریخ الوزراء، به کوشش هنری آمدرز، بیروت، 1914م، مقدمۀ انگلیسی؛ عقیقی، المستشرقین، نیز:
Hall, G. K., Catalog of the Onental Institute Library, University of Chicago 1970, I/525; JRAS.
مجدالدّین کیوانی