آلِ یَعْقوب، عنوانی که در قرآن کریم دوبار دربارۀ یعقوب پیامبر (اسرائیل) به کار رفته است، بدین‌گونه: «تعبیر خواب تو این است که خدا تو را بر خواهد گزید و تأویل رویدادها خواهد آموخت و نعمت خود را بر تو و آل یعقوب تمام خواهد کرد چنانکه آن را از پیش بر پدران تو ابراهیم و اسحاق تمام کرد. همانا پروردگار تو دانا و فرزانه است» (یوسف/12/6)؛ «خدایا مرا از نزد خویش فرزندی ببخش که از من و آل یعقوب میراث برد، و او را ای پروردگار من پسندیده گردان» (مریم/19/5، 6).
این عنوان ویژۀ قرآن است و در کتابهای عهدین چنین تعبیری نیست. مفسران قرآن در اینکه منظور از آل یعقوب چه کسانی هستند آراء گوناگون دارند. برخی گفته‌اند مقصود همۀ افراد منسوب به یعقوبند که بنابر آیۀ اول، خدا نعمت خود را بر آنان تمام کرده است چه آنان که از نسل وی بودند و چه آنان که چنین نبودند (زمخشری، 2/445). برخی مقصود از آن را 12 پسر یعقوب (یوسف و برادرانش) دانسته‌اند (طبرسی، 5/210). پاره‌ای از مفسران گفته‌اند آل یعقوب عبارتند از یعقوب و همسر و 11 پسرش که یوسف آنها را در خواب به هیأت خورشید، ماه و ستارگان دیده بود (طباطبایی، 12/82). گفتۀ دیگر این است که مقصود از «یعقوب» در این عنوان، یعقوب پیامبر (اسرائیل) نیست، بلکه مقصود یعقوب بن ماتان برادر عمران بن ماتان پدر مریم است (قرطبی، 6/82).
در صورتی که مقصود از آل یعقوب همۀ افراد منسوب به یعقوب پیامبر (اسرائیل) باشد، معروف‌ترین افراد آل یعقوب که همۀ آنها به مقام نبوت رسیده‌اند و برخی مقام فرمانروایی نیز داشته‌اند، اینانند: یعقوب، یوسف، موسی، هارون، شعیب، داوود، سلیمان، اسباط، زکریا، یحیی و عیسی. مریم بنت عمران، مادر عیسی نیز از آل یعقوب است.
مآخذ: زمخشری، جاراللـه، الکشاف، بیروت، دارالمعرفه؛ طباطبایی، محمدحسین، المیزان، قم، 1391ق، 11/84؛ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، تهران، 1390ق؛ قرطبی، محمدبن احمد، الجامع لاحکام القرآن، بیروت، 1965م.
محمد مجتهد شبستری