جادَری، ابوزید عبدالرحمان بن محمد، فقیه و محدث مالکی اواخر سدۀ 8 ق/14م و اوایل سدۀ 9ق/15م. نسبت وی در منابع به صورتهای جادیری و جدیری هم یاد شده، و در المعیار المعرب ونشریسی به عنوان قدیم‌ترین منبع دربارۀ وی، اصل و خاستگاه او تلمسان آمده است (3/357؛ نیز نک‌ : ابن غازی، الروض...، 85؛ ابن قاضی، 2/404). جادری در 776 یا 777ق در فاس زاده شد و همان‌جا بالید و هم در این شهر عهده‌دار امر «توقیت» در جامع قرویین شد. چنان‌که از آثارش برمی‌آید، وی در علوم دیگری نظیر قرائت، نحو و حساب هم تبحری داشته است (همانجا؛ باباتنبکتی، 254؛ کتانی، 1/295؛ نیز نک‌ : تازی، 2/502).
جادری قرائات هفت‌گانه را نزد عثمان زروالی، ابوعبدالله فخار و ابوعبدالله قیسی فرا گرفت. افزون بر آنان از ترجانی، برهان‌الدین بن صدیق، رئیس بن احمر، محمد بن عمر لخمی، شیخ موسى عبدوسی، ابوزید مکودی و ابوالحسن بن امام روایت می‌کرد (ونشریسی، باباتنبکتی، کتانی، همانجاها؛ نیز نک‌ : ابن قاضی، 1/237، 2/404). روایاتی نیز مستقیماً و بدون ذکر سند از ابن قاسم عتقی (د 191ق) و اشهب (د 204ق) نقل کرده است (نک‌ : ونشریسی، 4/146، 6/586-587).
در میان کسانی که از جادری روایت کرده‌اند، می‌توان ابوالحسن علی بن منون مکناسی و ابومحمد عبدالله بن عریف را نام برد (ابن غازی، همان، 26، فهرس، 85).
بر پایۀ برخی مآخذ، جادری در حدود سال 818 یا 839 ق در فاس درگذشت و در گورستان «باب الفتوح» آن دیار به خاک سپرده شد (ابن قاضی، 2/404؛ باباتنبکتی، کتانی، همانجاها).
جادری آثار فراوانی تألیف کرد که در بیشتر موارد به سبب گردآوری و جمع آراء و آثار دیگران، تألیفات او در ردیف منابع مرجع نزد نویسندگان پسین قرار گرفت؛ چنان‌که ونشریسی (د 914ق) در المعیار المعرب آراء بسیاری از فقهای مالکی دربارۀ ابواب مختلف را از مکتوبات جادری نقل کرده است (مثلاً نک‌ : 3/375-376، 4/120-121، 6/586-587، 7/174، 263-264، 12/254-255).
در میان آثار جادری، مهم‌ترین تألیف وی که اسباب اشتهار او را هم فراهم آورده، روضة الازهار فی علم وقتی اللیل و النهار است. این کتاب به نظم، و در زمینۀ شناسایی اوقات مختلف شب و روز و اعمال شرعی مربوط به آنها ست و از دانش جادری دربارۀ نجوم نیز خبر می‌دهد. عنوان این اثر به صورت روضة الازهار فی اعمال اللیل و النهار نیز در منابع آمده، و نسخه‌ای خطی از آن در کتابخانۀ خدیویه موجود است (خدیویه، 5/291). رودانی آن را از طریق ابن غازی، از شریف علی بن منون حسنی از جادری روایت کرده است (ص 252؛ نیز نک‌ : ابن قاضی، باباتنبکتی، همانجاها).
این کتاب به سبب اهمیتش، چندین‌بار در فاس چاپ سنگی شده و از کتابهای درسی جامع قرویین به شمار می‌آمده، و هم بدین سبب شروحی متعدد بر آن نگاشته شده است که از آن جمله‌اند: لباب الفضة فی شرح الروضة از احمد بن حمیده مطرفی و تفجیرالانهار خلال روضةالازهار از محمد بن قاسم بن قاضی (برای آگاهی بیشتر دربارۀ این شروح، نک‌ : حجی، الحرکة...، 1/ 158؛ نیز رودانی، همانجا؛ GAL, S, II/217-218).
جادری خود نیز گزیده‌ای از روضةالازهار را با عنوان اقتطاف الانوار به نثر بازگفته، و شرح کرده، و سپس آن را با عنوان مختصر اقتطاف خلاصه کرده است (باباتنبکتی، همانجا).
جادری به سبب گرایش به ادب عرب، شروح و اختصارهای بسیاری در این زمینه تألیف کرد که در این میان اثر بر جای ماندۀ او با رویکردی به قصیدۀ بردۀ بوصیری قابل تأمل است. وی شرح استاد خود، ابن احمر (نک‌ : دایه، 8) بر این قصیده را اختصار نموده است. در برخی از منابع نام این کتاب شرح برده ذکر شده که ظاهراً همین کتاب است. کتانی نسخه‌ای از آن را در اختیار داشته، و به روایت از ابن غازی از علی بن منون از جادری نقل کرده است (همانجا). نسخه‌ای از این اثر به شمارۀ 447 در مجموعۀ شمارۀ 210 در کتابخانۀ صبیحیه نگهداری می‌شود (حجی، فهرس...، 222؛ برای دیگر آثار وی، نک‌ : ابن قاضی، باباتنبکتی، همانجاها).
مآخذ: ابن غازی، محمد، الروض الهتون، رباط، 1371ق/1952م؛ همو، فهرس، به کوشش محمد زاهی، دارالبیضا، 1399ق/1979م؛ ابن قاضی، احمد، جذوةالاقتباس، رباط، 1394ق/1974م؛ باباتنبکتی، احمد، نیل الابتهاج، به کوشش عبدالحمید عبدالله هرامه، طرابلس، 1409ق/ 1989م؛ تازی، عبدالهادی، جامع القرویین، بیروت، 1973م؛ خدیویه، فهرست؛ حجـی، محمد، الحرکة الفکریة بالمغرب، رباط، 1396ق/1976م؛ همو، فهرس الخزانة العلمیة الصبیحیة، کویت، 1406ق/ 1985م؛ دایه، محمد رضوان، مقدمه بر نثیر فرائد الجمان ابن احمر، بیروت، 1407ق/ 1987م؛ رودانی، محمد، صلة الخلف، به کوشش محمد حجی، بیروت، 1408ق/ 1988م؛ کتانی، عبدالحی، فهرس الفهارس، به کوشش احسان عباس، بیروت، 1402ق/1982م؛ ونشریسی، احمد، المعیار المعرب، به کوشش محمد حجی، بیروت، 1401ق/1981م؛ نیز: GAL, S.
سارا حاجی‌حسینی