ثاذُری، تصحیفی از تئودوروس1، که آن را به صورتهای ثیادوری، ثیاذروس، تذاری و مانند آنها نیز نوشته‌اند، نام چند دانشمند که اندک اطلاعات برجای مانده دربارۀ آنها گاه به هم درآمیخته است:
1. ثیادوری، تذاری یا ثادری، مترجم یا سفارش‌دهندۀ ترجمۀ برخی از کتابهای پزشکی از یونانی به سریانی یا از این دو زبان به عربی در نیمۀ نخست سدۀ 3ق/9م (حنین، 14؛ ابن ابی اصیبعه، 1/206). سزگین همین مشخصات را به نقل از ابن ابی اصیبعه ذیل نام شخصی با عنوان تَدْری آورده، و به او دو کتاب مختصر فی الطب و مقالة فی العین را نسبت داده که از هر کدام نسخه‌ای در حلب موجود است (GAS, III/268). ابن ابی اصیبعه و سزگین ثاذری (تدری) را اسقف محلۀ کرخ در بغداد دانسته‌اند (همانجاها) و این نتیجۀ خلطی است که میان ثاذری و تئودوروس اسقف کرخ کرده‌اند؛ اما تئودوروس اسقف کرخ جُدّان در کردستان عراق فعلی (یاقوت، 4/255) بوده است و نه کرخ بغداد، و چون شاگرد سرجیوس رأس عینی (د 536 م)، مترجم آثار فلسفی از یونانی به سریانی بوده (گوتاس، 21)، از این‌رو می‌توان گفت که نزدیک به 3 سده پیش از نهضت ترجمه به عربی می‌زیسته است. شاید ثاذری همان «تذاری»باشد که ابن‌ندیم از او ضمن مترجمان از زبانهای دیگر به عربی نام برده است (ص 304).
2. ثیاذوروس، مترجم آنالوطیقای اول ارسطو و معاصر حنین‌بن اسحاق (ه‌ م) (ابن ندیم، 309؛ قفطی، 36). شاید همان شخص پیشین باشد.
3. ثاذری، تاذوری یا تئودور انطاکی، یعقوبی مذهب و شاید سریانی نژاد، منجم، ریاضی‌دان، فیلسوف، پزشک و مترجم از عربی به لاتین، در دربار فردریک دوم، پادشاه سیسیل (سل‌ 617-648 ق/1220-1250م). از سال زاد و زادگاه او آگاهی نداریم؛ به نوشتۀ ابن عبری او زبان سریانی و لاتین (شاید یونانی، نک‌ : زوتر، 137) و بخشی از علوم اوائل را در انطاکیه آموخت. آنگاه به موصل رفت و نزد کمال‌الدین بن یونس موصلی (نک‌ : ه‌ د، ابن یونس)، مصنفات فارابی و ابن سینا، اصول اقلیدس و مجسطی بطلمیوس را خواند. او پس از بازگشت به انطاکیه، بار دوم نزد ابن یونس رفت و پس از تکمیل آموخته‌های خود راهی بغداد شد و در این شهر به فراگیری پزشکی پرداخت (نک‌ : ابن عبری، 477).
بسیار بعید است که او را همان «فیلسوف انطاکی عالم به علوم اوائل» و «راهب فیلسوف فاضل و عالم به طبیعیات، هندسه و حساب» مذکور در نوشته‌های قفطی (ص 378) و ابن ابی اصیبعه (2/215) بدانیم که یعقوب بن صقلان یا سقلاب نصرانی مقدسی (ح 556-625 یا 626 ق/1161-1228 یا 1229م) حکمت و طب را نزد او خواند (نیز نک‌ : ابن عبری، 443؛ شیخو، 137)، زیرا در این صورت می‌باید وی روزگاری نسبتاً دراز، تا 580 ق/ 1184م (نک‌ : قفطی، 379) در قدس اقامت داشته، و به تدریس دروسی دست یازد که خود می‌بایست پیش‌تر از ابن یونس در موصل آموخته باشد؛ حال آنکه در همین اوقات ابن یونس خود هندسه را نزد شرف‌الدین طوسی به پایان برد (قس: ه‌ د ، ابن‌یونس). همچنین در این صورت ثاذری می‌بایست روزگاری دراز (حدود یک سده) زیسته، و در کهن‌سالی تازه دست به مسافرت و ماجراجویی زده باشد (نک‌ : دنبالۀ مقاله).
ثاذری سپس آهنگ خدمت سلطان علاءالدین محمد بن تکش خوارزمشاه (حک‌ 596-617 ق/1200-1220م) کرد، ولی سلطان به او توجهی نکرد و او به ارمنستان بازگشت و به خدمت کنستانتین، پدر ملک حاتم درآمد، اما آنجا را نیز ــ مدتی پیش از 633 ق/1236م (قس: زوتر، همانجا، زمان رهبری جنگهای صلیبی توسط فردریک یعنـی 626-627 ق) ــ به قصد دربار امپراتور فردریک دوم ترک کرد و مورد توجه و نواخت او قرار گرفت ( ابن عبری، 477). او در 636 ق/1239م در پادوا، زایچۀ امپراتور را استخراج کرد و تا 637 ق/1240م در سمت کاتب عربی فردریک دوم مشغول، و تا هنگام مـرگ ــ اندکی پیش از شعبان 647/ نوامبر 1250 ــ در خدمت وی باقی بود (سارتن، II(I)/648).
دربارۀ سرانجام او، ابن عبری آورده است که وی پس از روزگاری کامروایی و توانگری، هوای دیار و خانوادۀ خود کرد، ولی پادشاه ــ فردریک ــ نپذیرفت؛ وی نیز به ناچار مترصد فرصت ماند، تا اینکه امپراتور رهسپار جنگی در «سرزمینهای غربی» شد؛ آنگاه سوار بر کشتی با اموال و خادمان خویش به قصد عکا روان شد، اما باد کشتی آنان را به لنگرگاه امپراتور برد. ثاذری که چنین دید از شرم، با خوردن زهر خودکشی کرد (ص 477-478).
تئودور انطاکی، احتمالاً همان است که با دانشمند تولدویی یهودی، یهودا بن سلیمان مشهور به ابن مَتقَح (مستقر در دربار فردریک در توسکانا به سال 645 ق/1247م) در 634 ق/ 1237م به مکاتبه دربارۀ برخی مسائل ریاضی پرداخته، و نیز همو ست که لئوناردو فیبوناتچی، ریاضی‌دان نام‌آور پیزایی (د پس از 637 ق/1240م) برخی پرسشهای ریاضی او را در «نامه‌ای به تئودور فیلسوف امپراتور فردریک1» پاسخ گفته است (سارتن، II(1)/649، نیز نک‌ : II(1)/603). شاید تئودوری که نامش در کتاب سدراک آمده است، هم تئودور انطاکی باشد (همو، II(1)/648).
آثـار: 1. ترجمۀ رساله‌ای دربارۀ پرورش باز و نگهداری از سگهای شکاری از شخصی ناشناس به نام مومین2 از عربی به لاتین. به گفتۀ سارتن این ترجمه توسط امپراتور فردریک در زمان محاصرۀ فائنتسا در ایتالیا (1240-1241م) تصحیح شده بود. این اثر در 5 بخش: بخش نخست در کلیات و طبقه‌بندی پرندگان شکاری، بخشهای دوم و سوم دربارۀ بیماریهای پرندگان و روشهای درمان آنها، و بخشهای چهارم و پنجم دربارۀ سگها تدوین شده بود. این اثر اندک محبوبیتی به دست آورد و بعدها به زبان فرانسه نیز ترجمه شد (سارتن، II(1)/ 649). 2. ترجمـۀ گزیده‌هایـی از سرالاسرار ــ متنی عربی منسـوب به یحیى ابن بطـریق (ه‌ م) و احتمالاً از سدۀ 3ق ــ به‌زبان لاتین، برای استخراج دستوری غذایی برای فردریک دوم (همانجا).
مآخذ: ابن ابی اصیبعه، احمد، عیون الانباء، به کوشش آوگوست مولر، قاهره، 1299ق/1882م؛ ابن عبری، غریغوریوس، تاریخ مختصر الدول، به کوشش انطون صالحانی، بیروت، 1890م؛ ابن ندیم، الفهرست؛ حنین بن اسحاق، رسالة الى علی بن یحیى فی ذکر ما ترجم من کتب جالینوس، به کوشش مهدی محقق، تهران، 1379ش؛ شیخو، لویس، علماء النصرانیة فی الاسلام، بیروت، 1983م؛ قفطی، علی، تاریخ الحکماء، به کوشش یولیوس لیپرت، لایپزیگ، 1903م؛ یاقوت، بلدان؛ نیز:
GAS; Gutas, D., Greek Thought, Arabic Culture, London, 1998; Sarton, G., Introduction to the History of Science, Baltimore, 1931; Suter, H., Die Mathematiker und Astronomen der Araber und ihre Werke, Leipzig, 1900.
ریحانه آیةالله شیرازی

1. Theodoros