توری2، یا تاری، چارلـز کاتْلر (1863-1956م/1242-1335ش)، دانشمند سامی‌شناس آمریکایی و صاحب تحقیقات فراوان دربارۀ کتاب مقدس، زبان و ادب عربی و تاریخ عرب. او در هاردویک، ایالت وِرمانتِ ایالات متحده زاده شد، در کالج بودِن3 تحصیل کرد و هم در آنجا به تدریس لاتین پرداخت. وی سپس به مدت 3 سال در مدرسۀ علمیۀ اَندُوِر و ۳ سال پس از آن در دانشگاه استراسبورگ به تحصیل و تدریس اسرائیلیات و زبان و معارف سامی ادامه داد و از همانجا به دریافت درجۀ دکتری نایل آمد (جودائیکا، XV/1267؛ آمریکانا، XXVI/710).
توری به مدت یک سال (1900-1901م) مدیر مدرسۀ

آمریکایی پژوهشهای خاورشناسی در فلسطین، و یکی از بنیان‌گذاران «مدرسۀ آمریکایی باستان‌شناسی» در قدس بود («گردهمایی... 1»، 43؛ جودائیکا، همانجا؛ ابراهیم، 9). وی یک چند سردبیری «مجلۀ انجمن خاورشناسی آمریکا»، و مدتی نیز ریاست این مجمع علمی را برعهده داشت. از 1900م به بعد در مقام استادی زبانهای سامی در دانشگاه بسیار معتبر یِیل (در ایالت کِنتیکتِ آمریکا) خدمت کرد ( آمریکانا، همانجا؛ «صورت‌جلسه... 2»، 320).
آثـار: چارلز توری استادی توانا، پژوهشگری پرکار و در روزگار خود یکی از چهره‌های مهم علمی بود که حاصل تحقیقات و تتبعات خود را در حوزۀ دین، تاریخ و فرهنگ سامی به صورت رساله، کتاب و مقالات متعددی منتشر کرد. نوشته‌هایی نیز از او در نقد و بررسی کارهای دیگران در نشریه‌های معتبر آمریکایی و غیرآمریکایی برجای مانده است. ترجمه‌های متعدد او در قلمرو دین‌شناسی و پژوهشهایش در سکه‌شناسی ــ ازجمله سکه‌های خانات خوقند و بخارا (نک‌ : جودائیکا،همانجا) ــ قابل توجه است.
برخی از رسالات و کتابهای تألیفی این سامی‌شناس آمریکایی اینهاست: «یادداشتهایی دربارۀ سابقۀ آرامی دانیال» (1909م)؛ «پژوهشهایی دربارۀ عزرا» (1910،1970م)؛ «اصطلاحات تجارتی ـ اعتقادی در قرآن»؛ «تصنیف و ارزش تاریخی ]سِفر[ عزرا ـ نحمیا» (1896م) ( آمریکانا، جودائیکا، همانجاها)؛ نیز دو اثر در زمینۀ نفوذهای یهودیت در اسلام (1932 و 1933م) («دائرةالمعارف...3»، XXXIV/68؛ GAL, S, I/62)؛ «تاریخ وقایع‌نگار اسرائیل» (1954م) (جودائیکا، همانجا)؛ ویرایش انتقادی و نشر کتاب فتوح مصر اثر عبدالرحمان بن عبدالحکم قرشی مصری (د 257ق)، همراه با حواشی، فهرستهای مختلف، تفسیر و توضیح بیشتر واژه‌ها به انگلیسی و مقدمه‌ای جامع و ممتع (GAL, S, I/227؛ عقیقی، 3/1003-1004؛ نیز نک‌ : توری، «مقدمه4»، 1 ff.). این اثر که شامل گزارش فتح مصر، افریقای شمالی و کشور مغرب است، یکی از کهن‌ترین منابع تاریخی دربارۀ این موضوع به‌شمار می‌آید (برای توضیح بیشتر، نک‌ : همو، «پیش نمونه...5»، 209-216)؛ «حکایت دوستی نیازمند»، که توری این حکایت را از نسخۀ خطی مطالع البدور، تألیف علاءالدین علی بن غُزولی دمشقی برگرفته، ویرایش کرده، و همراه با ترجمۀ انگلیسی آن به چاپ رسانده است (نک‌ : همو، «داستان...6»، 43-70)؛ «منتخباتی از صحیح بخاری» (1906م)
( آمریکانا، همانجا).
1. »General...« 2. »Proceedings...« 3. Enciclopedia... 4. introd. 5. »The Egyptian...« 6. »The Story...« 7. »The Syriac-Arabic Narrative of the Miracles of Jesus«, Hebraica, 1899-1900, XVI, 187-188. 8. »The Outlook for American Oriental Studies«, JASO, 1918, XXXVIII/107-120. 9. »Jeffery’s...« 10. »Al-AŞmaªī’s...« 11. »Ali Baba...« 12. »A Misplaced...« 13. »Three Difficult Passages in the Koran«, Browne Festschrift, 1922, pp. 39-45. 14. »The Alphabet« 15. »The Two...«
برخی دیگر از آثار توری اینهاست: «روایت سریانی ـ عربی معجزات عیسى(ع)7»؛ «ابن المعتز» (نک‌ : EI1, III/406)؛ «چشم‌انداز پژوهشهای خاورشناسی در آمریکا8»؛ چاپ کتاب کوچک غلط الضعفاء ابن برّی (د 582ق) که گاه اغالیط الفقهاء خوانده شده است، در «یادنامۀ نولدکه» (1906م) (نک‌ : عقیقی، 3/1004؛ نیز نک‌ : ﻫ د، 3/106)؛ نقدی بر «واژه‌های بیگانه در قرآن» نوشتۀ آرثر جفری در 1938م (نک‌ : توری، «جفری...9»، 359-363)؛ رساله‌ای دربارۀ کتاب فحولة الشعراء عبدالملک اصمعی (د 216ق) (همو، «فحولة...10»، 487-516؛ نیز نک‌ : عواد، 1/169)؛ «علی‌بابا و چهل دزد»، شامل بررسی و نقد ویرایشی است که مکدانلد از متن عربی اصلی داستان «علی‌بابا» انجام داده است. مکدانلد این نسخۀ خطی را در کتابخانۀ بادلیان یافته، و پس از ویرایش، در 1910م معرفی کرده بود (نک‌ : توری، «علی‌بابا...11»، 221-229)؛ شرحی دربارۀ «نابجا قرار گرفتن ورقی در اخبار قضاة مصرِ کندی» (همو، «نابجا...12»، 550-555)؛ «سه عبارت دشوار در قرآن13»؛ «مفردات القرآن» (1939م) (نک‌ : عقیقی، 3/1004)؛ نقدی بر مقالۀ «الفبا: ظهور و تحول آن در کتیبه‌های سینا» نوشتۀ مارتین اسپرنگلینگ (توری، «الفبا14»، 56)؛ نقدی بر «دو کارگزار ایرانی به نام بگوئاس»، نوشتۀ مُرگنستیرنه (همو، «دو کارگزار...15»، 300-301)؛ «تاریخ ادب عربی» (نک‌ : عقیقی، 3/1004).

مآخذ: ابراهیم، معاویه، «فلسطین: من اقدم العصور ...»، الموسوعة الفلسطینیة، دراسات خاص، ج 2؛ عقیقی، نجیب، المستشرقون، قاهره، 1965م؛ عوّاد، کورکیس، الذخائر الشرقیة، به کوشش جلیل عطیه، بیروت، 1999م، نیز:

Americana ; EI1; Enciclopedia Italiana, Rome; GAL, S; »General Meeting of the Archaeological Institute of America«, American Journal of Archaeology, New York, 1902, vol. VI; Judaica ; »Proceedings of the American Oriental Society«, Journal of the American Oriental Society, New Haven, vol. XXXVIII; Torrey, Ch. C., »Ali Baba and the Forty Thieves«, JRAS, 1911; id, »The Alphabet«, The American Journal of Semitic Languages and Literatures, Chicago, 1932-1933, vol. XLIX; id, »Al-AŞmaªīºs Fuħūlat aš-Šuªarāº, ZDMG, 1968, vol. LXV; id, »The Egyptian Prototype of King John and the Abbot«, Journal of the American Oriental Society, New Haven, 1899, vol. XX(1); id, introd. Futūħ MiŞr of Ibn ªAbd al-Ħakam, New Haven, 1922; id, »Jeffery’s Foreign Vocabulary of the Qurºān«, The Moslem World, New York, 1968, vol. XXIX; id, »A Misplaced Leaf in al-Kindī’s History of the QāĐīs of Egypt«, Islamica, 1926, vol. II; id, »The Story of el-ªAbbâs ibn el-Aħnaf and his Fortunate Verses«, Journal of the American Oriental Society, New Haven, 1896, vol. XVI; id, »The Two Persian Officers Named Bagoas«, The American Journal of Semitic Languages and Literatures, Chicago, 1939, vol. LVI.
مجدالدین کیوانی