تُدْمیری، ابوالعباس احمد بن عبدالجلیل (د ۵۵۵ق/ ۱۱۶۰م)، ادیب. اصلش از تدمیر اندلس بود و در المریه نشو و نما یافت و نزد بزرگانی همچون ابوعلی صدفی، ابومحمد ابن عطیه و ابومحمد زهری دانش آموخت (ابن ابار، 93؛ سیوطی، ۳۲۱/۱؛ ابن قاضی، 1/ 138؛ مراکشی، ۲۲۳/۱). تدمیری در لغت، نحو و ادب دستی توانا داشت و شعر نیز می‌سرود (همانجاها؛ نیز ذهبی، 156) و بزرگان لغت‌گاه به نظرات او استناد کرده‌اند (تاج‌العروس، ذیل جبر).
وی زمانی که به مراکش سفر کرده بود، سمت استادی فرزندان سلطان مراکش را برعهده گرفت (سیوطی، ابن قاضی، مراکشی، همانجاها). مدتی نیز در بجایه مسکن گرفت و در آنجا برای محمد بن علی بن حمدون وزیر خاندان بنی ناصر صنهاجی کتابی با نام ‌نظم‌القرطین و ضم اشعار السقطین تدوین نمود که در آن اشعار کتاب الکامل مبرد و النوادر ابوعلی قالی را جمع‌آوری کرده است (همانجاها). تدمیری همچنین شرحی بر کتاب الجمل زجاجی دارد که شفاءالصدور نامیده شده است. وی این کتاب را که به قول ابن ابار و مراکشی پرمحتوا و گرانقدر بوده است، مختصر کرد و المختزل نامید (همانجاها؛ نیز نک‌ ‌: حاجی‌خلیفه، 1/604؛ زرکلی، ۱۴۳/۱).
دیگر آثار او اینهاست: ۱. التصریح لشرح غریب الفصیح، که شرحی بر کتاب الفصیح ثعلب‌کوفی است (برای نسخۀ خطی، نک‌ ‌: همانجا؛ GAS, VIII/141, 143, 273; GAL,S, I/181)؛ ۲. التوطئة، در علم نحو؛ ۳. شرح کتاب شواهد الغریب عزیزی؛ ۴. الفوائد و الفرائد (نک‌ : ابن ابار، سیوطی، مراکشی، همانجاها).
تدمیری در نبرد ۵۵۵ق که طی آن عبدالمؤمن بن علی از سلاطین موحدون (حک‌ 524- 558ق/۱۱63-۱۱30م) مهدیه را از دست نُرمانها پس گرفت، حضور داشت و بعد از بازگشت از آنجا در فاس درگذشت (همانجاها).
مآخذ: ابن ابار، محمد، التکملة لکتاب الصلة، به کوشش ابراهیم ابیاری، قاهره/بیروت، ۱۹۸۹م؛ ابن قاضی، احمد، جذوة الاقتباس، رباط، ۱۹۷3م؛ تاج‌العروس؛ حاجی‌خلیفه، کشف؛ ذهبی، محمد، تاریخ الاسلام، حوادث و وفیات ۵۶۰-۵۵۱ق، به کوشش عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۰۹ق/ ۱۹۸۹م؛ زرکلی، اعلام؛ سیوطی، بغیة الوعاة، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م؛ مراکشی، عباس، الاعلام بمن حل مراکش و اغمات من الاعلام، فاس، ۱۳۵۵ق/۱۹۳۶م؛ نیز: GAL,S; GAS.
مریم شمس