پورْتونوو1، پایتخت کشور افریقایی بنین(ه‌ م). در سدۀ 11ق/17م پرتغالیها در نزدیکی شهری به نام پورتو، در جنوب شرقی بنین امروزی که محل استقرار آنان بود، پایگاهی تجارتی احداث کردند که برای تمایز آن از شهر پورتو، آن را پورتونوو خوانده(کرنون، II/293، وایکیپدیا2).
پورتونوو با 176‘234 تن جمعیت(1383ش/2005م)دومین شهر بزرگ بنین به شمار می‌آید. این شهر در جنوب شرقی بنین، در کنار مردابی به همین نام که از خلیج گینه منشعب می‌گردد، در فاصلۀ 13 کیلومتری از اقیانوس اطلس جای دارد(همانجا؛ «فرهنگ...3»؛ «به پورتونوو...4»). اوامه5 بزرگ‌ترین رودخانۀ بنین با 406کم‌ درازا ـ که حدود نیمی از آن قابل کشتی‌رانی است ـ در نزدیکی این شهر به مرداب می‌ریزد(بریتانیکا، میکرو، II/102). این شهر به وسیلۀ جاده و راه‌آهن به کوتونو، و با راه‌زمینی به لاگوس، پایتخت نیجریه متصل است(همان، VIII/141).
پورتونوو مرکز بازرگانی منطقه‌ای کشاورزی است که عمده‌ترین محصول آن روغن، پنبه و کاپک6(الیاف درخت ابریشم) است. کشت نخل نیز که محصول آن از مهم‌ترین منابع درآمد این شهر و کشور بنین به‌شمار می‌آید، و در نیمۀ سدۀ 19م که برده‌داری ممنوع‌گردید، ازطریق به‌کارگرفتن نیروی کار بردگان آزادشده توسط فرمانروایان پورتونوو گسترش‌یافت(گراو، 126؛ وایکیپدیا). بیشتر اهالی پورتونوو را مردمانی از تیرۀ ناگو7،یکی از شاخه‌های نژاد یورویا8 تشکیل‌می‌دهند(کرنون، II/292).
دربارۀ پیشینۀ شهر پورتونوو گفته شده است، بر اثر نزاعی که میان 3 برادر مدعی سلطنت بر این سرزمین در 1034ق/1625م درگرفت، هریک از آنها بر بخشی تسلط یافتند، و برادر کوچک‌تر سلطان‌نشینی کوچک بنیاد نهاد که اندک زمانی پس از آن، چنان که گفته شد، پرتغالیها با احداث پایگاهی تجارتی در آنجا، آن را پورتونوو خواندند. در سدۀ 17م پورتونوو یکی از مراکز تجارت برده، و گسیل آنها به آمریکا به‌شمار می‌رفت(«بنین9»، تاریخ؛ کلمبیا10).
در سدۀ 12ق/18م پورتونوو همچنان از مراکز فعال تجارت برده در غرب افریقا بود و دولت داهومی برای بهره‌برداری بیشتر از منافع تجارت برده می‌کوشید تا این سلطان‌نشین کوچک را بر قلمرو خود بیفزاید؛ اما این امر با مقاومت فرمانروایان پورتونوو روبه‌رو شد، و آنان سرانجام توانستند استقلال خود را در برابر سلطه‌جوییهای داهومی حفظ کنند(فیج، 280, 282؛ اُلیور، 37؛ کرنون، II/293).
ورود اسلام به پورتونوو زودتر از دیگر نقاط افریقای غربی تحقق یافت. این شهر محل تجمع مسلمانان افریقایی و مسلمانان مهاجری بود که از آمریکای جنوبی به آنجا می‌آمدند. پیشینۀ حضور بازرگانان مسلمان در پورتونوو به روزگار سلطنت دُآیی‌کپو(1189-1197ق/1775-1783م)می‌رسد. اما با این حال اسلام در دورۀ سلطنت ساجی(1262-1281ق/1846-1864م)، به رسمیت شناخته شد و شخصی به نام آلفاسیدو، از نژاد یوروبا رسماً به عنوان امام از پادشاه پورتونوو زمینی برای احداث مسجد دریافت کرد(کوک، 300). در همین دوران، پورتونوو توجه دولت انگلستان را برانگیخت. توفا(سل‌ 1291-1326ق/1874-1908م)سلطان پورتونوو برای مبارزه در برابر انگلستان با فرانسویها روابط دوستانه برقرار کرد و سرانجام بر آن شد تحت‌الحمایگی آن کشور را بپذیرد و در 1892م از کوشش فرانسه برای تصرف داهومی پشتیبانی کند. فرانسه در 1312ق/1894م پورتونوو را به مستعمرۀ داهومی منضم کرد(کرنون، II/306).
دولت پورتونوو از پردوام‌ترین دولتهای غرب افریقا بود که سلطنت 25 فرمانروای آن در 1355ش/1976م پایان گرفت. امروزه کاخ پادشاهان این سلطان‌نشین از مکانهای دیدنی شهر به‌شمار می‌رود(«پورتونوو11»). بجز کاخ و بخش قدیمی و یک کلیسای پرتغالی، در پورتونوو، تأسیسات و ساختمانهای جدید نیز به چشم می‌خورد(بریتانیکا، ماکرو، IX/630).
تقریباً همۀ مسلمانان پورتونوو پیرو طریقت تجانیه‌اند. با آنکه مسلمانان بنین متشکل از جوامع مختلفی هستند، اما همگی برتری امام جامیو(امام مسجد جامع) در پورتونوو را قبول دارند. امام جامیو از سوی مجمعی به این سمت منصوب می‌شود(کوک، 300-301).
مآخذ: کوک، ژ. م.، مسلمانان افریقا، ترجمۀ اسدالله علوی، مشهد، 1373ش؛ نیز:
»Benin«, Encyclopedia, www. Encyclopedia. Com; Britannica, 1989; The Columbia Encyclopedia, www. Bartleby.com; Cornevin, R., Histoire de L’Afrique, Paris, 1976; Fage, J. D., A History of Africa, New York, 1978; Grove, A. T., Africa South of the Sahara, London, 1971; Oliver, R. and A. Atmore, Africa Since 1800, Cambridge, 1974; »Porto-Novo«, Bénin, www.beninweb.org/Porto-novo.htm; »Welcome to Porto-Novo«, Porto-Novo. Org, www.Porto-novo.org/English/index 2. html; Wikipedia, http://en.wikipedia.org/; The World Gazetteer, www.world-gazetteer.com.
پرویز امین
1. Porto-Novo 2. Wiki pedia. 3. The World… 4. »Welcome…« 5. Ouémé 6. Kapok 7. Nago 8. Yorouba 9. »Benin« 10. The Columbia… 11. »Porto-Novo«