پوپ، آرتور اپهام(آرثر آپم)(1259-1348ش/1881-1969م)، مورخ آمریکایی هنر، به ویژه هنر ایران، پیشگام در معرفی هنر و تمدن ایرانی و سازمان‌دهندۀ نمایشگاهها، کنگره‌ها و پژوهشهای ایران‌شناسی در جهان. او در شهر فنیکس در ایالت رُدآیلند آمریکا زاده شد. رشتۀ فلسفه را در دانشگاههای براون، کرنل و هاروارد تا کسب درجۀ فوق‌لیسانس آموخت، و سپس در دانشگاههای براون و کالیفرنیا در همان رشته به تدریس پرداخت(«آرتور...»، 502-503). در 1299ش/1920م با فیلیس اکرمن، پژوهشگر حوزۀ هنر ایرانی ازدواج کرد. با آغاز جنگ جهانی اول به جبهه‌های جنگ رفت. در مدتی که از دانشگاه دور بود، مجموعۀ قالیهای شرقی خانواده‌اش توجه او را جلب کرد و بدین سان علاقۀ او از تدریس فلسفه به موزه‌داری تبدیل شد. او در بین سالهای 1302-1311ش/1923-1932م با سمتهای ریاست و مشاورت در موزه‌های کالیفرنیا، مؤسسۀ هنر اسلامی در انجمن هنر شیکاگو و مؤسسۀ صنعتی پنسیلوانیا به کار پرداخت(همان، 503-504؛ استید، 3217؛ «فرهنگ...1»، XXV/234).
نخستین بازدید او از ایران در 1304ش/1925م صورت گرفت و طی این سفر به دعوت حسین علاء سخنرانی مؤثر و فراگیری دربارۀ هنر ایرانی با حضور دولتمردان ایران از جمله رضاخان سردار سپه، رئیس‌الوزراء وقت ایراد کرد. در پی این سخنرانی، امکانِ بازدید غیرمسلمانان از بناهای تاریخی ـ مذهبی ـ که تا آن زمان ممنوع بودـ پدید آمد(بحرالعلومی، 143-144؛ صدیق، 3207-3208؛ ذکاء، 174)؛ همچنین اعتبار قابل ملاحظه‌ای برای مرمت بناهای کهن از جمله گنبد مسجد شیخ‌لطف‌الله اختصاص یافت و گنبد کاخ مرمر مشابهِ آن برپا شد. از این زمان به بعد، بناهای بسیاری در تهران ـ چون ساختمانهای بانک ملی، ادارۀ پست، ثبت احوال، شهربانی و... ـ به سبک معماری کهن ایرانی ساخته، و تزیینات هنر ایرانی در آنها به کار گرفته شد. پوپ در این سفر با مجوز دولتی از بسیاری از بناها بازدید کرد و از آنها عکس گرفت(صدیق؛ اسنادی...، 58-59، 196-199، 236-241، 401-402).
در 1305ش/1926م پوپ با حمایت انجمن‌های هنرهای زیبای دانشگاه نیویورک، نخستین کنگرۀ بین‌المللی هنر و باستان‌شناسی ایران و نمایشگاه وابسته به آن را در موزۀ فیلادلفیا برگذار کرد؛ در این نمایشگاه اشیاء متعلق به موزه‌ها، مجموعه‌داران و فروشندگان آثار هنری ارائه شده بود(«آرتور»، 504-505؛ پوپ، 2879؛ استید، 3214). پوپ با دلگرمی از موفقیت برگذاری کنگرۀ نخست، برآن شد تا سازمان پژوهشی دائمی‌ای مربوط به این حوزه بنیاد نهد. پس در 1307ش/1928م مؤسسۀ آمریکایی هنر و باستان‌شناسی ایران را در نیویورک تأسیس کرد(استید، 3217؛ ذکاء، 176).
دومین کنگره و نمایشگاه بین‌المللی هنر و باستان‌شناسی ایران در 12دی1309ش/2ژانویۀ1931م در لندن در محل آکادمی سلطنتی گشایش یافت. در این دوره انجمن بین‌المللی هنر و باستان‌شناسی نیز در بریتانیا بنیاد نهاده شد که پوپ به مدیریت اجرایی آن رسید و محققانی از 8 کشور در آن حاضر شدند(پوپ، همانجا). طبق اسناد موجود، نمایشگاه لندن به نام نمایشگاه عمومی صنایع مستظرفۀ ایرانی با نمایشگاه بزرگ هنر ایران هم‌زمان با کنگره‌ای در برلینگتن هاوس گشایش یافت و مجموعه‌ای متشکل از 100 تخته فرش، بیش از هزار نوع از منسوجاتِ گوناگون، 500 تابلو مینیاتور، هزار قطعه شیء چینی و چندصد عدد اشیاء دیگر به نمایش درآمد. اقدامات پوپ باعث شد که اشیائی از آستان قدس رضوی، انبارهای سلطنتی(کاخ گلستان)، آستانۀ شیخ صفی و... به همراه اشیاء خریداری شدۀ موزه‌های بُستن و شیکاگو توسط پوپ، مجموعۀ شخصی هرتسفلد و مجموعه‌های دیگر به لندن ارسال گردد(اسنادی، 215-217، 236-241). در کنار نمایشگاه، مجموعه عکسهای پوپ در بهمن/فوریۀ همان سال در محل مؤسسۀ سلطنتی معماری در بریتانیا به نمایش درآمد(«آرتور»، 505). سومین کنگره در مهر1314/اکتبر1935 در شهر سن‌پترزبورگ و جلسات فرعی آن در مسکو برپا شد و سومین نمایشگاه وابسته به آن با 25 هزار شیء با موضوع هنر ایران و ارتباط آن با دیگر هنرها و فرهنگها برگذار گردید(پوپ، همانجا).
حاصل کنگره‌ها، فعالیتها و سفرهای پوپ در ایران، خرید اشیاء هنری و باستانی برای موزه‌ها، تأسیس مؤسسۀ مطالعات هنر و باستان‌شناسی ایران، تأسیس مدرسۀ مطالعات آسیایی، حمایت از برنامه‌های کاوش و باستان‌شناختی در ایران، و حمایت از محققان مهاجر اروپایی همگی منجر به ماندگارترین فعالیتهای پوپ در قالب تدوین یک دورۀ 6 جلدی با عنوان «بررسی هنر ایران2» شد که در 1317-1318ش/1938-1939م به چاپ رسید(نک‌: دنبالۀ مقاله).
در فاصلۀ سالهای بین دو کنگرۀ سوم و چهارم ظاهراً پوپ وضع مالی مناسبی نداشت؛ از این‌رو، دولت ایران به پاس خدمات وی مقرری ماهانه‌ای برای او برقرار کرد. در 1334ش، 60 سکه طلای پهلوی به عنوان حقوق 3 ماهۀ سوم به او پرداخت گردید. در 1335ش در سمت مشاور رسمی صنایع مستظرفۀ ایران(مشاورکل هنرهای زیبای ایران)شهریۀ مشخصی ـ معاف از مالیات و به صورت هدیه ـ به او اختصاص یافت(اسنادی، 116-118، 129-134، 139).
در فروردین 1339/آوریل1960 پوپ توانست چهارمین کنگره را برپا کند که در نمایشگاهِ همراه آن تنها مجموعه‌های موجود در موزه‌های آمریکا ـ از جمله موزه‌های شهرهای نیویورک، فیلادلفیا و واشینگتن ـ به نمایش گذاشته شد. کنگره با دعوت از 20 کشور و با حضور 70 عضو از ایران‌شناسان در مؤسسۀ هنرهای زیبای دانشگاه نیویورک گشایش یافت. در کنار نمایشگاهِ اشیاء، مجموعه‌ای از اسناد و عکسها نیز عرضه شد(«پژوهشگران...3»، 420). همین کنگره تصمیم گرفت کنگرۀ پنجم در تهران برگذار شود. در این کنگره پوپ به ریاست برگزیده شد و گیرشمن معاونت او را برعهده گرفت(پوپ، 2882؛ نیز نک‌: یادنامه...، جم‌(.
در 1309ش/1930م پوپ با توجه به مشکلات حاصل از به قدرت رسیدنِ نازیها در آلمان، مدرسۀ مطالعات آسیایی را در مؤسسۀ خود مستقر کرد و محققان متعدد اروپایی را که بیشتر آنها آلمانی بودند، به آنجا جذب نمود. برای گسترش مطالعات آسیایی این مؤسسه مدرسه، گالری و کتابخانه‌ای ایجاد گردید. در مدرسۀ مؤسسه 27 زبان آسیایی و تاریخ و هنر آسیایی تدریس می‌شد، ولی مطالعات هنر و باستان‌شناسی ایران همچنان کار پژوهشی اصلی بود(استید، 3212).
مؤسسۀ تازه تأسیس پوپ به حمایت از فعالیتهای باستان‌شناسی در ایران پرداخت و توانست در دهۀ پیش از جنگ جهانی دوم هیئت پژوهشهای باستان‌شناسی هُلْمز را به سرپرستی اریک اشمیت برای کاوشهای گسترده در لرستان و اجرای طرح تهیۀ عکسهای هوایی از بناها و محوطه‌های باستانی روانۀ ایران کند(همو، 3214؛ نوروززادۀ چگینی، 97-100). پوپ طی این سالها مجموعۀ بزرگی از عکسهای آثار معماری ایران در بیش از 10هزار قطعه تهیه کرد و در نمایشگاههای متعددی در دنیا به نمایش گذارد(ذکاء، 175، 176).
در 1326ش/1947م مدرسۀ مطالعات آسیایی به «مؤسسۀ آسیایی4» تغییرنام یافت و در 1345ش/1966م به عنوان بخشی از دانشگاه شیراز(پهلوی سابق) به ایران منتقل شد(استید، 3220).
مسئولیتهای پوپ در ایران: طی سالهای 1304-1314ش/1925-1935م پوپ مشاور هنری افتخاری دولت ایران بود؛ در 1314ش به عضویت فرهنگستان اول ایران درآمد؛ و در 1315ش دانشگاه تهران عنوان استاد افتخاری تاریخ هنر ایرانی را به او اعطا کرد. او در 1325ش نشان علمی، در 1329ش نشان تاج، و در 1343ش/1964م نشان همایون را دریافت داشت(صدیق، 3208؛ دایرةالمعارف...؛ «آرتور»، 509؛ استید، همانجا).
پوپ از 1326تا1322ش/1947تا1953م ریاست مؤسسۀ آسیایی را به عهده داشت. مؤسسه در 1343ش/1964م در شیراز، و در عمارت و باغ معروف نارنجستان، از ابنیۀ قوام‌الملک شیرازی استقرار یافت(همانجا).
با استقرار دائمی مؤسسه در شیراز، پوپ و همسرش از 1344ش به بعد به طور دائم در ایران مستقر شدند و بولتن مؤسسۀ آسیایی مجدداً احیاء شد. در نهایت ریچارد نلسن فرای جانشین پوپ گردید. در این سالها مجموعۀ عکسهای پوپ نیز توسط اسدالله بهروزان تکمیل، و به روز شد. آخرین فعالیت پوپ مدیریت کنگرۀ پنجم در تهران، اصفهان و شیراز بود. در پی درخواستهای پوپ در سالهای 1339 و 1344ش مبنی بر اختصاص محلی برای آرامگاهش، سازمان حفاظت آثار باستانی(سابق) محلی را در باغ شهرداری اصفهان و در ساحل زاینده‌رود و شمال شرقی پل خواجو برگزید، محسن فروغی در 1348ش نقشۀ بنای آن را به سبک معماری قرن 5ق/11م شامل اتاقی مستطیل شکل با دوگنبد بر فراز آن تهیه کرد و استاد حسین معارفی در 1349 تا 1351ش آن را برپا ساخت. اشعاری از استاد همایی با کاشی و به قلم نستعلیق و در حاشیۀ گنبدهای آن جای گرفته است(بحرالعلومی، 147-149).
پوپ در شهریور 1348 در شیراز در آستانۀ 89 سالگی درگذشت. کالبد او به اصفهان منتقل گردید و در آرامگاهش به خاک سپرده شد(فروغ، 3). همسرش فیلیس اکرمن نیز در 86 سالگی در 5 بهمن 1355 در شیراز وفات یافت. او نیز در همان بنا دفن گردید(بحرالعلومی، همانجا).
اکنون بخشی از مجموعۀ عکسهای پوپ در موزۀ نارنجستان، و شماری در کتابخانۀ ملی ایران نگهداری می‌شود و بخشی از مجموعۀ منسوجات و فرشهای کهن و اشیاء باستانی او نیز در موزۀ نارنجستان است. کتابخانۀ او شامل موضوعاتی چون تاریخ، باستان‌شناسی، هنر و زبانهای ایرانی در کتابخانۀ میرزای شیرازی دانشگاه شیراز با عنوان «مجموعۀ ایران‌شناسی پوپ» محفوظ است(دانشنامه...).
پوپ شیفتۀ ایران بود؛ مبانی هنر ایران را کاملاً می‌شناخت و زحمات بسیاری در شناساندن و معرفی هنرهای ایرانی بر خود هموار کرد. جایگاه جهانی هنر ایرانی در افکار عمومی جهانیان و در بین متخصصان مرهون تلاشهای اوست، ولی عملکرد او در خارج ساختن آثار هنری آسیا، به ویژه ایران از او چهره‌ای دوگانه در زمان حیات و بعد از درگذشتش ارائه کرده است.
پوپ در تألیفات خود در زمینۀ هنر ایران چهره‌ای توانا و هشیار دارد و از مدیریتی موفق در اجرای برنامه‌های خود برخوردار بوده است(موسکارلا، 5-12؛ استید، 3214-3215؛ اسنادی، 226).
آثار: مهم‌ترین اثر پوپ مجموعۀ کتاب ماندگار «بررسی هنر ایران» است که در 1317-1318ش/1938-1939م در آکسفورد به چاپ رسید. این مجموعه که به موضوع هنر ایران از پیش از تاریخ تا عصر حاضر پرداخته، حاصل کار پوپ، همسرش فلیپ اکرمن و 71 تن دیگر از پژوهشگران حوزۀ هنر و باستان‌شناسی ایران است و در 6 مجلد بزرگ(نزدیک به 800‘2 صفحه و 000‘5 تصویر رنگی و سیاه وسفید)آگاهیهای قابل دسترس و قابل استنادی را در بردارد که توسط محققان تراز اول دنیا در تاریخ، هنر و فرهنگ ایران تدوین شده است(جین، 297). چاپ دوم آن در 1343ش/1964م در 12مجلد در ژاپن، و سومین چاپ آن در 1356ش/1977م در 16 مجلد به انضمام مطالعات جدید، در ایران انتشار یافت که مقالات کنگرۀ چهارم(1339ش/1960م، در نیویورک و واشنگتن)را نیز در برمی‌گیرد.
از پوپ کتب و مقالات بسیاری نیز به چاپ رسیده، و بخش مهمی از آنها نیز به فارسی ترجمه شده است. تألیفات مهم و کلیدی دیگری هم از پوپ باقی مانده که از آن جمله است: «مقدمه‌ای بر هنر ایران5»، «شاهکارهای هنر ایران6» و «معماری ایران7».
مآخذ: «آرتور اپهام پوپ»، ترجمۀ مهوش ابوالضیا، راهنمای کتاب، تهران، 1348ش، س12، شم‌ 9-10؛ اسنادی از باستان‌شناسی در ایران، سازمان اسناد ملی، تهران، 1380ش؛ بحرالعلومی، حسین، «ایران‌شناسی که به ایران عشق می‌ورزید و بزرگ‌ترین آرزویش این بود که در ایران به خاک سپرده شود»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، تهران، 1356ش، شم‌ 1-2؛ دانشنامۀ جهان اسلام، تهران، 1379ش، ج5؛ دایرةالمعارف فارسی؛ ذکاء یحییٰ، تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام در ایران، تهران، 1376ش؛ فروغ، مهدی، «مرگ یک دانشمند ایران‌شناس»، هنر و مردم، تهران، 1348ش، شم‌ 84؛ نوروززادۀ چگینی، ناصر، «هیئت هلمز، نخستین فعالیتهای باستان‌شناسی در لرستان»، مجلۀ باستان‌شناسی و تاریخ، تهران، 1372ش، س7، شم‌ 13-14؛ یادنامۀ پنجمین کنگرۀ بین‌المللی باستان‌شناسی و هنر ایران، وزارت فرهنگ و هنر، تهران، 1347ش؛ نیز:
The Dictionary of Art, ed. J. Turner, London/New York, 1998; Jayne, H., »A Survey of Persian Art, its Conception and Development, 1926-1939«, Surveyors of Persian Art: A Companion Volume to A Survey of Persian Art, eds. J. Gluck and N. Siver, 1996; Muscarella, O. W., »The Pope and the Bitter Fanatic«, The Iranian World, ed. A. Alizadeh et al., Tehran, 1999; Pope, A. U., »XVI. Proceedings…«, A Survey of Persian Art, Tehran etc., 1977, vol. XIV; Sadiq, I., »Arthur Upham Pope, American Expert in Persian Art«, A Survey of Persian Art(New Studies 1960-1969, in Memoriam), Tehran etc., vols. XV-XVI; Stead, R., »Arthur Upham Pope, Champion of Excellence«, ibid; Surveyors of Persian Art: A Companion Volume to A Survey of Persian Art, eds. J. Gluck and N. Siver, 1996.
ناصر نوروززادۀ چگینی























1. The Dictionary… 2. A Survey of Persian Art. 3. Surveyors… 4. The Asia Institute 5. An Introduction to Persian Art, 1931. 6. Master Pieces of Persian Art, New York, 1954. 7. Persian Architecture, London, 1965.