پِلِوْنه (بلغاری: پلون1)، استان و شهری به همین نام در شمال بلغارستان.
استان پلونه: این استان به مرکزیت شهر پلونه با 135‘336 تن جمعیت(1383ش/2005م) و 184‘4 کم‌ 2 مساحت، حدود 9/3٪ وسعت بلغارستان را دربرمی‌گیرد. استان پلونه در میان رودخانه‌های اوسوم در شرق، ایسکار در غرب، دانوب در شمال، و رشته کوههای بالکان در جنوب احاطه شده، و از آب‌وهوای معتدل قاره‌ای برخوردار است(«اطلاعات...2»؛ «فرهنگ...3»).
پلونه از نظر منابع طبیعی یکی از مناطق غنی بلغارستان به شمار می‌رود. خاک نسوز، مواد اولیۀ تولید سیمان، نفت‌خام و گاز از مهم‌ترین معادن این منطقه است. صنایع شراب‌سازی، نساجی، فلزی و تولید سیمان از عمده‌ترین تولیدات صنعتی این منطقه است. دامداری و کشاورزی از دیگر فعالیتهای اقتصادی پلونه به شمار می‌رود(انکارتا4؛ «اطلاعات»؛ اطلاعاتی...، 18؛ وینستن، 54؛ رایالز، 103).
شهر پلونه: این شهر که مرکز استان پلونه است، با 542‘132 تن جمعیت(1383ش/2005م) در حدود 170کیلومتری شمال غربی صوفیه ـ پایتخت بلغارستان ـ قرار دارد(«پلون5»). شهر پلونه در دره‌ای عمیق واقع است و 3 طرف آن را بلندیها، گردنه‌ها و پرتگاههای سنگی، و سمت دیگر آن را تپۀ مرتفعی پوشیده از باغهای میوه فرا گرفته است(باربر، 170).
پیشینۀ تاریخی: پیشینۀ تاریخی این شهر به سدۀ 5م بازمی‌گردد. پلونه جانشین شهر رومی اِستورگوسیا شد که در سالهای 441-448م توسط هونها ویران شده بود. در 664ق/1266م در لشکرکشی استفان، پادشاه مجارها به بلغارستان این شهر به تصرف مجارها درآمد و در 1270م نام پلونه برآن نهاده شد(EI2, VIII/317؛ بریتانیکا، IX/519). پلونه در روزگار سلطان مراد اول(حک‌ 761-792ق/1360-1390م)توسط میخائیل‌بیک فتح شد(اولیا چلبی، 6/164).
اولیا چلبی که در سدۀ 11ق/17م از این شهر دیدار کرده است، به قلعۀ ویران آن اشاره دارد که حاکی از جنگهایی است که بر سر تصرف آن روی داده است. بنابه روایت او پلونه در آن زمان دارای دوهزارخانه و یک مدرسۀ علوم دینی بوده است که هر روزه طلاب در آن به فراگیری دانش می‌پرداختند. همچنین این شهر دارای 7 مدرسه برای کودکان، 6 تکیه، 6 کاروان‌سرا و شماری حمام و یک دارالاطعام بوده که در آن از بام تا شام از آیندگان و روندگان پذیرایی می‌شده است(6/164-165).
در اواخر سدۀ 11ق به هنگام عبور نیروهای تاتارهای کریمه به رهبری خان‌سلیم‌گرای از نواحی شمالی بلغارستان، پلونه آسیب فراوان دید(EI2, VIII/318). بنابه گزارشهای به جای مانده از دورۀ عثمانیان سه‌چهارم جمعیت شهر را مسلمانان تشکیل می‌دادند، اما در سدۀ 13ق/19م جمعیت مسیحیان افزایش یافت، چنان‌که در پایان حاکمیت عثمانیان شمار مسیحیان شهر از مسلمانان بیشتر بود(همانجا). در همان سده حیات فرهنگی پلونه رونق یافت و در 1240ق/1825م مدرسه‌ای به سبک امروزی و در 1256ق/1840م اولین مدرسۀ دخترانۀ بلغارستان در این شهر دایر شد(«شهر...6»).
در جنگ عثمانی ـ روسیه(1294-1295ق/1877-1878م)که روسیه به قلمرو عثمانیان در بالکان حمله کرد، با آنکه شهر فاقد استحکامات دفاعی بود، نیروهای مدافع شهر به فرماندهی غازی عثمان‌پاشا به مدت 5 ماه در برابر سپاهیان متحد روسیه و رومانی سرسختانه ایستادگی کردند. اگرچه در نهایت این جنگ به شکست عثمانیان منجر شد، اما بیش از 40 هزار تن از نیروهای مهاجمان کشته شدند. پلونه بر اثر این هجوم نیمه ویران شد و اهالی ترک آن از شهر گریختند و پس از برقراری آرامش تنها یک سوم از آنها به شهر بازگشتند و جای خالی ترکان را بلغارهای مقیم دهکده‌های پیرامون پرکردند(سامی، 2/1533؛ EI2, VIII/319؛ لاموش، 332؛ باربر، 169).
مآخذ: اطلاعاتی دربارۀ کشور جمهوری مردم بلغارستان، وزارت امورخارجه، تهران، 1352ش؛ اولیا چلبی، سیاحت‌نامه، به کوشش احمد جودت، استانبول، 1318ق؛ باربر، نوئل، فرمانروایان شاخ زرین، ترجمۀ عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران، 1364ش؛ سامی، شمس‌الدین، قاموس الاعلام، استانبول، 1306ق؛ لاموش، لئون، تاریخ ترکیه، ترجمۀ سعید نفیسی، تهران، 1316ش؛ نیز:
Britannica, micropaedia, 1989; EI2; Encarta Refrence Library, 2004; »General Info«, Economic Review of the Pleven Region, www.bia-bg.com/bia/regional/pl-economic.htm; »Pleven«, Wiki-pedia, en. Wikipedia.org/wiki/pleven; ; Ryalls, A., Bulgaria for Tourists, Kenneth Mason; »Town of Pleven«, Bgglobe, www.bgglobe.net/index.php? 1=1&mi=1&S=-891; Winston, V. H., »The Lands«, Bulgaria, ed. L.A.D., Dellin, New York, 1957; The World Gazetteer, www.world-gazetteer.com.
پرویز امین



1. Pleven 2. »General…« 3. The World… 4. Encarta… 5. »Pleven« 6. »Town…«