responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 13  صفحه : 5518
پریشتینا
جلد: 13
     
شماره مقاله:5518

پِریشْتینا، مرکز ایالت خودمختار کوزوو(نام رسمی کوزوو متوهیای)واقع در جنوب جمهوری صربستان و مونتنگرو. این شهر در°42و´39 عرض شمالی و°21و´10 طول شرقی(«اطلس...1»، 140، فهرست)، در دشت کوزوو واقع است. پریشتینا با 023‘254 تن (1383ش/2005م) جمعیت بزرگ‌ترین شهر استان کوزوو است. بیشتر ساکنان این شهر را مسلمانان آلبانیایی‌تبار تشکیل می‌دهند(انکارتا2؛ «فرهنگ...3»). این شهر مرکز بازرگانی، صنعتی و فرهنگی کوزوو به شمار می‌رود و دارای صنایع غذایی، نساجی، دارویی، فلزی و چوبی است. در کوههای کپائونیک در نزدیکی پریشتینا معادن سرب، نقره و روی وجود دارد که از دیرباز از این معادن بهر‌ه‌برداری می‌شود(بریتانیکا؛ ملکم، 20).
پیشینۀ تاریخی: دیرینگی این شهر به سدۀ 2م باز می‌گردد. تراژان، امپراتور روم(حک‌ 98-117م)شهر رومی اولپیانا را در 12 کیلومتری جنوب شرقی پریشتینای کنونی بنیان نهاد. این شهر در زمان ایلیریان اولپیانا اسپلندیسیما نامیده می‌شد. در سدۀ 6م ژوستینین، امپراتور بیزانس آن را گسترش داد که ژوستیانا سکوندا خوانده می‌شد. بقایای این شهر رومی امروزه در جنوب شرقی پریشتینا پابرجاست. پس از تخریب اولپیانا در سده‌های اولیۀ قرون وسطیٰ توسط سلاوها و بلغارها، پریشتینا در نزدیکی آن ساخته شد(«پریشتینا4»؛ EI2).
در سدۀ 7ق/13م درگیریهایی میان صربها و بیزانسیها بر سر تصرف این شهر روی داد که منجر به چیرگی صربها بر این شهر شد(جودا، 21). میلوتین(1282-1321م) پادشاه صربها پس از استیلا بر این شهر، پریشتینا را به عنوان پایتخت پادشاهی صربها برگزید و در روزگار جانشینان میلوتین بر اهمیت این شهر افزوده گردید. با توسعه و رونق پریشتینا در سدۀ 14م در زمان فرمانروایی استفان دوشان و جانشین وی، لازار، این شهر در معرض تهدید عثمانیها قرار گرفت و بدین سبب پایتخت پادشاهی صربستان از پریشتینا به بلگراد منتقل گشت. اما با این حال پریشتینا به عنوان مقر ووک برانکوویچ5(د1398م) باقی ماند و به هنگام جنگ اول کوزوو در شعبان791/اوت1389 ووک برانکوویچ حاکم پریشتینا بود(گیبنز، 142-144؛ «پریشتینا»؛ «دائرةالمعارف...6»، XXVII/120؛ اوزون چارشیلی، EI2; I/260).
در جنگ کوزوو که در نزدیکی پریشتینا روی داد، نیروهای صرب از عثمانیها شکست خوردند و برانکوویچ با پرداخت خراج، تابعیت حکومت عثمانی را پذیرفت و بر منصب خود باقی ماند(اوزون چارشیلی، I/253-254, 260؛ چودا، 38). ایلدرم بایزید در 1412م برادرزن خود موسیٰ چلبی را به عنوان نمایندۀ دولت عثمانی در پریشتینا تعیین کرد(«دائرةالمعارف»، همانجا).
با اضمحلال پادشاهی صربها در 843ق/1439م، عثمانیها عیسیٰ بیک اسکوپیایی را به حکومت پریشتینا گماشتند. با چیرگی کامل عثمانیان بر این شهر و ساخت‌وسازهای تازه توسط آنان، پریشتینا چهرۀ شهری عثمانی به خود گرفت. کار ساخت نخستین مسجد شهر که در 830ق/1427م در دورۀ حکومت مراد دوم(824-855ق/1421-1451م)آغاز شده بود، در دورۀ حکومت محمدفاتح(855-886ق/1451-1481م) به پایان رسید. همچنین محمد فاتح مسجد دیگری به نام خود در آنجا ساخت و مسجد دیگری نیز توسط خاندان یاشار پاشا در پریشتینا احداث شد. در دورۀ حکومت عثمانیان، این شهر، در نتیجۀ تجمع بازرگانان راگوسا(بندر دوبرونیک امروزی) در آن، مرکزیت اقتصادی خود را حفظ کرد و به سرعت به صورت یک مرکز بازرگانی توسعه یافت(نک‌: EI2؛ ملکم، 22-23، 139-140؛ سامی، 2/1498).
در اواخر سدۀ 10ق/16م، 60٪ اهالی پریشتینا را مسلمانان تشکیل می‌دادند(ملکم، 168). اولیا چلبی که در سدۀ 11ق/17م از پریشتینا دیدار کرده، آنجا را شهری با 060‘2 خانۀ دو طبقه با باغها و باغچه‌های خرم و 300باب دکان که برای رفع نیازهای اهالی شهر کافی نبوده، وصف کرده است و قصر آلای‌بیک و عمارت محکمۀ آن را از بناهای معروف آنجا برشمرده است. افزون بر اینها، به گزارش او پریشتینا در آن زمان دارای 11 کاروان‌سرا و مساجد و حمامهای متعددی بوده است(5/552).
در 1100ق/1689م، اتریشیها به کوزوو حمله کردند و آلبانیاییهای طرفدار آنها به رهبری پیتر بوگدانی ـ اسقف اعظم کاتولیک مذهب اسکوپیه ـ به نیروهای اتریشی پیوستند و پریشتینا بدون مقاومت به دست اتریشیها افتاد، اما دیری نپایید که در 1690م ترکها پریشتینا را بازپس گرفتند(نک‌: ملکم، 194، 225؛ سولنر، 225؛ «دائرةالمعارف»، همانجا). شیوع طاعون در 1101ق و شروع دوبارۀ جنگ میان نیروهای عثمانی و اتریشی بر سرحاکمیت کوزوو در 1150ق/1737م، آسیبهای بسیاری به پریشتینا رساند(ملکم، 249بب‌(.
بر اثر گسترش منازعات و افزایش هرج‌ومرج در ایالت روم ایلی، برخی از خاندانهای برجستۀ محلی در بالکان به قدرت رسیدند. از این میان خاندان جیونولی(ژینولی)بر پریشتینا و ژئیلان حکمفرما شدند. در اوائل سدۀ 13ق/19م این خاندان چنان مقتدر شد که به آنان «دومین حکمران» کوزوو(پس از سلطان)لقب داده بودند(ملکم، 265).
در 1812م نخست فرانسه و سپس دیگر کشورها از جمله پادشاهی صربستان در 1889م در پریشتینا به تأسیس کنسولگری دست زدند. مسلمانان آلبانیایی گشایش کنسولگری صربستان در پریشتینا را گامهایی به سوی الحاق کوزوو به صربستان تلقی می‌کردند و از این کار ناخرسند بودند. در 1307ق/1890م کنسول صربستان در پریشتینا به قتل رسید و قاتل او هرگز شناخته نشد. در اسناد برجای مانده از این دوره، از پریشتینا به عنوان شهری با حدود 7هزار تا 9هزار تن جمعیت و 500‘1 خانه یاد شده است. بنابراین اسناد در آن دوره 20٪ از جمعیت پریشتینا را صربها تشکیل می‌داده‌اند(«پریشتینا»؛ EI2؛ نیز نک‌: ملکم، 336).
در اواخر سدۀ 13ق/19م، مرکز ایالت کوزوو از پریشتینا به اسکوپیه انتقال یافت. بنابر گزارشهای موجود از آن، پریشتینا شهری با حدود 600‘10 تن جمعیت بوده است که از آن میان بیش از 100‘8 تن از اهالی آن را مسلمانان و بقیه را مسیحانی از ملیتهای مختلف تشکیل می‌داده‌اند و دارای 18 مسجد، 2 مدرسۀ ابتدایی‌ـ یکی برای دختران و دیگری برای پسران ـ و یک مدرسۀ رشدیه(متوسطه)، 500 باب دکان، 10 کاروان‌سرا، 2 مسافرخانه، 3 حمام و یک بیمارستان نظامی در بیرون شهر بوده است(نک‌: سامی، همانجا؛ جواد، 1/234-235). در همین دوره با رشد تمایلات استقلال‌طلبانه در میان ملی‌گرایان آلبانی، در 1298ق/1881م، طرح ملی‌گرایانۀ «اتحاد پریزرن» به ریاست سلیمان آقا وُکْشی، در برخی از شهرهای آلبانیایی‌نشین از جمله پریشتینا منجر به قیامهایی شد که سرانجام توسط درویش پاشا سرکوب گردید و آرامش به پریشتینا بازگشت(«دائرةالمعارف»)، همانجا)؛ اما ملی‌گرایان آلبانیایی همچنان خواستار استقلال‌ آلبانی از دولت عثمانی بودند.
در انتخابات مجلس نمایندگان عثمانی که پس از مشروطۀ دوم در 1326ق/1908م، صورت گرفت، حسن بیکِ‌بِریشا(پریشتینا) و اسماعیل کمال دو تن از نمایندگان مردم آلبانی در مجلس عثمانی، تلویحاً استقلال آلبانی از عثمانی را اعلام کردند که منجر به شورشهایی در 1910م، در نواحی آلبانیایی‌نشین شد. این نهضت توسط شفقت تورگات پاشا و جاویدپاشا سرکوب شد. در ژوئن 1911، سلطان محمد پنجم برای جذب قلوب مسلمانان آلبانیایی به کوزوو سفر کرد و وارد پریشتینا شد و در آنجا با انتشار بیانیه‌ای اعلام عفو عمومی کرد و جرایم همۀ کسانی را که در شورش 1910م شرکت داشتند، بخشید(نک‌: ملکم، 348 بب‌ ؛ «دائرةالمعارف»، همانجا)، اما در 1330ق/1912م، به هنگام جنگ اول بالکان، پریشتینا به تصرف ارتش صربستان درآمد و حاکمیت 500 سالۀ عثمانیان بر این شهر پایان یافت. صربها با بدرفتاری با مسلمانان سعی در بیرون راندن آنها از پریشتینا کردند. از 1913 تا 1915م بسیاری از مسلمانان پریشتینا را ترک کردند(شاو، II/294؛ ملکم، 368، 375). پس از پایان جنگ جهانی اول و تشکیل پادشاهی یوگسلاوی پریشتینا به عنوان مرکز کوزوو معین شد(«دائرةالمعارف»، همانجا).
صربها پس از چیرگی بر کوزوو، دست به کشتار آلبانی‌تباران آنجا گشودند و تنها در پریشتینا 5 هزار تن از مسلمانان آلبانیایی را به قتل رساندند و زمینهای کشاورزی آنان را مصادره کردند و از سویی دیگر کشاورزان نواحی صربستان و مونتنگرو را در زمینهای کشاورزی پریشتینا اسکان دادند(بلوف، 210؛ ملکم، 401-402).
پس از پایان جنگ جهانی دوم و تأسیس کشور جمهوری فدرال یوگسلاوی، پریشتینا به عنوان مرکز ایالت خودمختار کوزوو در قلمرو جمهوری صربستان تعیین شد. در دورۀ حکومت تیتو بر یوگسلاوی پریشتینا به مرکز سیاسی و فرهنگی آلبانی‌تباران یوگسلاوی بدل شد. 90٪ از ساکنان کوزوو را در این زمان آلبانی‌تباران تشکیل می‌دادند(کتانی، 50، 52؛ EI2). پس از فروپاشی جمهوری فدرال سوسیالیستی یوگسلاوی در 1371ش/1992م، درگیریهایی خونین در کوزوو و به‌ویژه در پریشتینا میان آلبانی‌تباران و صربها به وقوع پیوست که در نهایت با مداخلۀ ناتو این ناآرامیها فروکش کرد و بنابر قطعنامۀ 1224 شورای امنیت سازمان ملل متحد، خودمختاری کوزوو با پایتختی پریشتینا در قالب حفظ تمامیت ارضی یوگسلاوی به رسمیت شناخته شد(ولی‌اللهی، 228).
مآخذ: اولیا چلبی، سیاحت‌نامه، استانبول، 1315ق؛ جواد، علی، ممالک عثمانیه نک تاریخ و جغرافیا لغاتی، استانبول، 1312ق؛ سامی، شمس‌الدین، قاموس‌الاعلام، استانبول، 1306ق؛ کتانی، علی، اقلیتهای مسلمان در جهان امروز، ترجمۀ محمدحسین آریا، تهران، 1368ش؛ ملکم، نوئل، تاریخ اجمالی کوزوو، ترجمۀ باقر نصیری، تهران، 1378ش؛ ولی‌اللهی ملکشاه، حبیب‌الله و احمد جعفری، ریشه‌های بحران کوزوو و دخالت نظامی ناتو، تهران، 1380ش؛ نیز:
Beloff, N., Tito’s Flawed Legacy, Colorado, 1985; 2004; Britannica Atlas, Chicago, 1996; EI2; Encarta Reference Library, 2004; Gibbons, H. A., The Foundation of the Ottoman Empire, London, 1968; Judah, T., The Serbs, London, 1997; »Prishtina«, Albanian, www.Albanian.com/main/countries/kosovo/prishtina; Show, S. and E. S. Shaw, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Cambridge, 1985; Türk Ansiklopedisi, Ankara, 1978; UzunçarŞılı, İ. H., Osmanlı tarihi, Ankara, 1982; The World Gazetteer, www.world-gazetteer.com; Zöllner, E., Gaschichte Österreichs, Wien, 1990.
مهدی کیوانی



1. Britannica… 2. Encarta… 3. The World… 4. »prishtina« 5. Vuk Brankovich 6. Türk…
 

نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 13  صفحه : 5518
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست