پِرَک، استانی در شمال غربی مالزی. پرک در
زبان مالایایی و خمری به معنی نقره است. این واژه برگرفته از «پرکشا» یا «پلکشا» به
معنای نقره، در زبان سنسکریت است و برخی سبب این نامگذاری را فراوانی درختان انجیر
نقرهفام(انجیرهندی)در این منطقه ذکر کردهاند و بنا به روایتی دیگر به هنگام فتح
این این ناحیه به دست یکی از شاهزادگان کده، آن شاهزاده تیری سه نقرهای از کمان
خود رها کرد و بدان سبب این محل را پرک نامیدند(جرینی، 39, 98).
استان پرک با 005‘21 کم 2 وسعت، یکی از بزرگترین استانهای مالزی در شبه جزیرۀ
مالایاست و متشکل از 9 شهرستان(دیراه1) است و جمعیت آن(1383ش/2005م)حدود 900‘203‘2
تن برآورد شده است(«پرک2»؛ انکارتا3؛ «فرهنگ...4»). مرکز این استان شهر ایپوه5 با
346‘673 تن جمعیت است و از دیگر شهرهای مهم آن شهر تایپینگ6 را میتوان نام برد که
658‘217تن جمعیت دارد(همانجا؛ کلمبیا7).
کشاورزی در استان پرک از رونق برخوردار است. عمدهترین محصولات کشاورزی آن شامل
برنج، نارگیل و کائوچو است. ماهیگیری و صنایع وابسته به آن از دیگر بخشهای اقتصادی
این استان است. معادن قلع از دیرباز در پرک شناخته شده بود و همانند امروز از آن
بهرهبرداری میشده است(انکارتا؛ کلمبیا؛ «تاریخ...8»).
پیشینۀ تاریخی: آثار به دست آمده در پرک دیرینگی این منطقه را به 8هزار سال پیش از
این میرساند. همچنین یافت شدن آثاری از تمدن باستانی هندوـ بودایی در پرک از جمله
دو مجسمۀ بودا در نزدیکی معادن قلع این منطقه که به سبک گوپتا ساخته شده است، نشان
از نفوذ تمدن باستانی هندوـ بودایی در پرک دارد(«تاریخ»؛ وینستد، 28-29). احتمالاً
«پلنده»ای را که بطلمیوس در اثر جغرافیایی خود از آن به عنوان یکی از شهرهای
مالاکا یاد کرده، با ناحیۀ پرک یا پایتخت قدیم آن منطبق است(نک: جرینی، 97). بنابر
سالنامۀ مالایا پرک یا بخشی از آن درگذشته«منجونگ9»نامیده میشده، و دولتی قدیمی و
بزرگ بوده است. بیشک در گذشته پرک ناحیۀ وسیعتری را در برمیگرفته، و احتمالاً
کده ونواحی دورتر از آن و سراسر ناحیۀ ولزلی10 را شامل میشده است(همو، 98).
سلاطین پرک خود را از نوادگان امپراتوران سریویجایه میدانستند(وینستد، 27). در
اوایل سدۀ 11ق/16م پس از ورود پرتغالیها به مالاکا و درگذشت محمود، سلطان پهانگ و
بروز اختلاف میان کسانش بر سرجانشینی او، یکی از فرزندانش به نام مظفر به پرک رفت و
دولت نیرومندی در آنجا بنیان نهاد(میلر، 50؛ «تاریخ»). مظفرشاه یکی از بزرگان پرک
به نام «تونپرک» را به صدراعظمی خود برگزید. تونپرک 40 سال در این سمت باقی ماند
و درگسترش اسلام و اعتلای قدرت دولت نوبنیان پرک نقشی مهم ایفا کرد(بریتانیکا،
XXVII/825). در همین اوان دولتهای پرک، جوهرروپهانگ برای مقابله با قدرت روبه گسترش
دولت آچه با پرتغالیها روابط دوستانهای برقرار کردند. پرتغالیها در 944ق/1537م
نیروهای آچه را که قلمرو دولت پرک را به تصرف درآورده بودند، به عقب راندند و دو
سال پس از آن دولت پرک به یاری دیگر دولتهای متحد خود شکست سختی بر نیروهای آچه
وارد کرد(وینستد، 62؛ هال، 322). در 958ق/1551م نیروهای دولت مالایا، پرک را محاصره
کردند؛ اما حلقۀ محاصره پس از 3ماه مقاومت توسط نیروهای پرتغالی درهم شکسته
شد(میلر، 51).
دولت آچه که همواره درصدد چیرگی بر مالاکا بود، در 983ق/1575م، بار دیگر پرک را به
اشغال خود درآورد و این بار پرک به مدت 100سال زیرسلطۀ آن دولت باقی ماند(همو، 52).
در هجوم نیروهای آچه به پرک سلطان پرک کشته شد و حانشین او نیز اسیر گردید. او
بعدها با یک شاهزادۀ آچهای ازدواج کرد و در 1579م به جای سلطان آچه به سلطنت رسید
و برادر کوچکتر خود را به حکومت پرک منصوب کرد(هال، 323).
در 1049ق/1639م دولت هلند قرارداد خرید محصول قلع پرک را با دولت آچه منعقد کرد و
در 1641م انعقاد پیمان منع فروش آن را به دیگر دولتها نمود، اما دولت آچه با این
قرارداد مخالفت کرد. هلندیها در 1060ق/1650م موفق شدند این قرارداد را به دولت آچه
تحمیل کنند(همو، 325). بروز اختلاف در اجرای مفاد این قرارداد میان هلندیها و دولت
آچه که درگیرهایی را میان طرفین در پی داشت، سرانجام هلندیها را وادار کرد تا
کارخانۀ استحصال قلع خود در پرک را تعطیل کنند(همو، 326-327).
در 1223ق/1818م دولت سیام به قصد تسلط بر سراسر مالاکا پرک را تصرف کرد، اما دولت
انگلستان که در همین سال نفوذ خود در این منطقه را با انعقاد پیمانی بازرگانی آغاز
کرده بود، در 1825م از دولت سیام خواست تا پرک را تخلیه کند و چون دولت سیام این
پیشنهاد را نپذیرفت، انگلیسیها در 1826م پیمانی مبتنی بر همکاری خود در مبارزه با
دزدان دریایی با دولت پرک به امضا رساندند(میلر، 77-80؛ بریتانیکا، IX/278).
از 1266ق/1850م به بعد گسترش معادن قلع پرک گروههای مختلف چینی را به عنوان کارگر
به این منطقه کشاند و در نیمۀ دوم سدۀ 19م پرک صحنۀ درگیریهای گروههای چینی با
رؤسای خود و نیز راجههای مدعی سلطنت پرک بود(احمد، 56؛ وینستد، 64). در 1873م دولت
انگلستان برای حفظ منافع خود نیروهای تازه نفسی به منطقه گسیل داشت و در کمتر از یک
سال پرک و نقاط دیگر را تصرف کرد. انگلیسیها برای کاستن از ناخرسندیهای مردم ومشروع
جلوه دادن کار خود یکی از مدعیان سلطنت به نام موداعبدالله را بر تخت سلطنت پرک
نشاندند و در 1874م پیمانی با او منعقد کرده، سلطنت او را به رسمیت شناختند(همو،
64-65). از جمله مفاد این پیمان اقامت دائم نمایندهای از انگلستان در پرک
بود(احمد، 56-57).
با گسترش مداخلۀ انگلستان در امور پرک نمایندۀ آن کشور به قتل رسید. انگلستان در
واکنش به این کار نیروهایی به پرک فرستاد و سلطان پرک و نزدیکانش را توقیف کرد. این
رویداد که به جنگ پرک معروف است، سبب استواری چیرگی انگلستان بر پرک شد(نک: میلن،
16). از آن پس شورایی حکومتی با شرکت نمایندۀ دولت انگلستان در آن، برای ادارۀ امور
کشور تشکیل شد و در 1309ق/1892م دولتهای پرک، سلنگور، نگری، سمبیلان و پهانگ
فدراسیونی به سرپرستی نمایندۀ انگلستان تشکیل دادند(احمد، 61؛ وینستد، 88).
تسلط انگلستان بر پرک تا 1320ش/1941م و ورود نیروهای ژاپنی به این منطقه ادامه
داشت. پرک تا 1945م در اشغال نیروهای ژاپی باقی ماند، اما با شکست ژاپن در جنگ
جهانی دوم، بار دیگر انگلستان براین منطقه چیره شد(«تاریخ»). چیرگی انگلستان با
بالا گرفتن مبارزات ضداستعماری مردم پرک، همچون دیگر نواحی مالاکا در 1336ش/1957م
به پایان رسید و دولتهای محلی مالاکا در قالب فدراسیون مالزی به استقلال رسیدند.
بنابر قانون اساسی 1957م مالزی، پرک یکی از 11 دولت تشکیل دهندۀ این فدراسیون
بود(شفرالدین، 12-13؛ «تاریخ»).
مآخذ:
Ahmad, M. S., »Britain Malaya: A Study of Colonial Administration in Perak From
1875 to 1895«, Pakistan Journal of History and Culture, Islamabad, 1982, vol.
III, no.2; »A Brief History of Perak«, www.Perak.gov.my/ english; Britannica,
1989; The Columbia Encyclopedia, 2001; Encarta Refrence Library, 2004; Gerini,
G. E., Ressearches on Ptolemy’s Geography, London, 1909; Hall, D. G. E., A
History of South-East Asia, London, 1964; Miller, H., The Story of Malaysia,
London, 1965; Milne, R. S. and D. K. Mauzy, Malaysia, Boulder/London, 1986;
»Perak«, www.wikipedia.org/wiki/perak; Shafruddin, B. H., The Federal Factor in
the Government and Politics of Peninsular Malaysia, Singapore, 1987; Winstedt,
R., Malaya and its History, London, 1961; The World Gazetteer,
www.world-gazetteer.com.
پرویز امین
1. daerah 2. »Perak« 3. Encarta… 4. The World… 5. Ipoh 6. Taiping 7. The
Columbia… 8. »A Brief…« 9. Manjong 10. Wellesley