پَته1، شهری کوچک و جزیره‌ای به همین نام در سواحل کنیا. این شهر در °2 و´8 عرض جنوبی و °41 طول شرقی در جزیره‌ای به همین نام در مجمع‌الجزایر لامور واقع است(«اطلس...2»، 154، فهرست، 133). ظاهراً نخستین بار در حدود سال 50م از این جزیره یاد شده است(نک‌: «سفر...3»، EI2, VIII/287; 138-139). در منابع جغرافیایی دورۀ اسلامی از آن با نام «بتا»(ابن‌ماجد، 87) و «بطا»(ادریسی، 1/43)یاد شده است. بنابر روایات محلی این شهر در روزگار عبدالملک‌بن‌مروان(65-86ق) خلیفۀ اموی بنا شده است. کهن‌ترین آثار یافت‌شده در این جزیره، سفالینه‌های ساسانی ـ اسلامی متعلق به پیش از 132ق/750م است(EI2, VIII/286-287).
آورده‌اند که در 76ق/695م دو تن از امرای عمان که از اطاعت عبدالملک‌بن‌مروان سرباز زده بودند، به این نواحی گریختند و اندکی پس از آن زیدیهای‌یمن در 121ق/739م به این سواحل مهاجرت کردند و تقریباً در همین ایام گروهی از ایرانیان که به شیرازی معروف بودند، در این سواحل پراکنده شدند و شهرهایی در آن بنا کردند. ظاهراً سکنای مسلمانان در پته نیز به همین دوره باز می‌گردد(کوک، 548-549؛ ارکوازی، 19-20؛ تریمینگام، 13).
با افزایش جمعیت مسلمانان مهاجر پته دولتی عربی ـ ایرانی در 295ق/908م در آنجا تأسیس شد که از مهم‌ترین دولتهای عربی ـ ایرانی در سواحل شرقی افریقا بود و گاهی بر برخی از دولت شهرهای اسلامی سواحل شرقی افریقا چیرگی می‌یافت. شهر پته در دورۀ رونق خود دارای دژ و بارو بود و مساجد باشکوهی داشت و خانه‌های آن از سنگ بنا شده بودند(همو، 12؛ پیرس، 46). این دولت شهر به تدریج به مهد زبان و تمدن سواحلی در شرق افریقا بدل شد(کورنون، II/179). بنابر روایات محلی در اواخر سدۀ 6ق/اوایل سدۀ 13م گروهی از طایفۀ نبهانی که با ملوک نبهانی عمان خویشاوندی نسبی داشتند، به پته مهاجرت کردند و حکومت نبهانی آنجا را بنیان نهادند(فیلیپس، 24؛ ریسو، EI2; 120، همانجا). دولت نبهانی پته از نیمۀ دوم سدۀ 8ق/14م به قدرت مسلط منطقه بدل شد و در دورۀ حکومت محمدبن‌احمد(690-731ق/1291-1331م) و جانشینش، عمربن‌محمد(731-748ق/1331-1347م) اراضی شمالی و جنوبی پته بر قلمرو نبهانیهای پته افزوده شد و جانشینان آنها قلمرو این حکومت را در طول سواحل شرقی افریقا گسترش بیشتری دادند(نک‌: تریمینگام، 13).
با گسترش سلطۀ پرتغال در سدۀ 10ق/16م بر سواحل شرقی افریقا دولت پته به منظور حفظ استقلال خود خراج‌گزار پرتغال شد. دولت پته از نخستین دولتهای شرقی افریقا بود که برای رهایی از سلطۀ پرتغالیها از دولت عمان درخواست کمک کرد. پرتغالیها از حدود سال 916تا1110ق/1698م یک پست گمرکی و در 1004ق/1596م هیئتی از فرقۀ آگوستین را در جزیره مستقر ساخته بودند. نیروهای عمانی در اواسط سدۀ 11ق/17م، تأسیسات پرتغالیها را در پته ویران کردند و پس از چند هجوم دیگر، بر سواحل شرقی افریقا چیره شدند و پس از چندی دولت نبهانی پته نیز تابعیت دولت عمان را پذیرفت(کورنون، II/182-183). از آن پس به نظر می‌رسد دولتهای پته و پمبا(ه‌ م)تحت حکومت واحدی درآمدند و قدرت پته در دورۀ حکومت احمدبن‌بوسعید(حک‌ 1154-1188ق)روبه کاهش نهاد(ویلکینسن، 53-56).
با افزایش نفوذ انگلستان بر سواحل شرقی افریقا و انتقال مرکزیت دولت بوسعیدیها به زنگبار، پته تابع زنگبار شد(همو، 57-58) و از آن پس این دولت شهر روبه اضمحلال نهاد، به گونه‌ای که خرابه‌های پته در سدۀ 12ق/18م موضوع یکی از بهترین اشعار سواحلی شد(تریمینگام، 77).
مآخذ: ابن ماجد، احمد، ثلاث راهمانجات المجهولة، به کوشش تئودر شوموفسکی، مسکو، 1957م؛ ادریسی، محمد، نزهةالمشتاق، بیروت، 1409ق/1989م؛ ارکوازی، ابراهیم، جامعه و فرهنگ جامعه، تهران، 1372ش؛ کوک، ژ. م.، مسلمانان افریقا، ترجمۀ اسدالله علوی، مشهد، 1373ش؛ نیز:
Britannica Atlas, Chicago, 1996; Cornevin, R., Histoire de l’Afrique, Paris, 1976; EI2; Pearce, F. B., Zanzibar, London, 1967; The Periplus Maris Erythraei, tr. L. Casson, Princeton, 1989; Phillips, W., Oman: A History, Beirut, 1971; Risso, P., Oman and Muscat, London/Sydney; Trimingham, J. S., Islam in East Africa, Oxford, 1964; Wilkinson, J. C., The Imamate Tradition of Oman, Cambridge, 1987.
پرویز امین







1. Pate 2. Britannica… 3. The Periplus…