پاسارُویتْز1 (ترکی: پاسارُفْچا)، شهری کوچک
در جمهوری صربستان و مونتنگرو. نام این شهر که در زبان صربی پاژارواچ خوانده
میشود، از واژۀ صربی ـ کرواتی «پاژار» به معنای آتش برگرفته شده است و در زبان
صربی «شهرآتش» معنا میدهد(«پاژارواچ2»؛ EI2). این شهر در °44و´63 عرض شمالی و °21و
´19طول شرقی در 70کیلومتری جنوب شرقی بلگراد و در نزدیکی ملتقای رودخانههای
موراویا و دانوب واقع است(لاموش، 135؛ «پازارواچ»؛ «دائرة المعارف...3»).
پاسارویتز شهری کوچک با حدود 42هزار تن جمعیت(1382ش/2003م)است که به رغم برخورداری
از اهمیت اقتصادی، شهرت آن بیشتر مربوط به انعقاد پیمانی معروف به پیمان صلح
پاسارویتز است که در 1130ق/1718م به روزگار سلطان احمد سوم(سل
1115-1143ق/1703-1730م)میان امپراتوری عثمانی از یک سو دولتهای اتریش و جمهوری
ونیز، از سوی دیگر منعقد شد(لاموش، همانجا؛ نیز نک: هامرپورگشتال، VII/232-236؛
«پاسارویتز...4»). این پیمان نامه پایانبخش جنگهای چندین سالۀ عثمانی با دولتهای
اتریش و جمهوری ونیز بود که از 1126تا1130ق/1714تا1718م به طور انجامید. عثمانیان
نخست در جبهههای جنگ با جمهوری ونیز در یونان و کرت به پیروزیهایی دست یافتند، اما
در 1716م در پتراوردین5 از نیروهای اتریشی به فرماندهی پرنس اوژن دوساووا شکست
خوردند و به این پیمان صلح تن در دادند(«پاسارویتز»).
نخستین گفتوگوهای صلح در اواخر سال 1717م آغازشد، ولی گفتوگوهای قطعی که طرفهای
درگیر در آن شرکت کردند، در رجب 1130/ژوئن1718 آغاز گردید و در شعبان 1130/ژوئیۀ
1718پایان یافت. فرستادگان انگلستان و ایالات متحدۀ آمریکا هم به عنوان ناظر و
میانجی در این مذاکرات حاضر بودند(لاموش، همانجا). براساس این پیمان که یکی از
زیانبارترین پیمانها در تاریخ دولت عثمانی بود، دولت عثمانی نواحی تِمسِوار، افلاق
کوچک(افلاق غربی)، و یک باریکه از صربستان ـ در جنوب دانوب از تیمورک تا دریناـ که
بلگراد را نیز شامل میشد، به اتریش واگذار کرد. اما برپایۀ مفاد همین پیمان جمهوری
ونیز تمام مستملکات خود در شبه جزیرۀ پلوپونز و جزیرۀ کرت و دیگر جزایر واقع در
دریای مدیترانه از کرت تا سواحل آناتولی را از دست داد و فقط جزایر ایونی و سواحل
دالماسی را نگه داشت(«پاسارویتز»؛ لاموش، همانجا).
در اواخر شعبان1130/ژوئیۀ 1718 و در همان محل پیماننامۀ بازرگانی و کشتیرانی میان
دولتهای عثمانی و اتریش به امضا رسید که به موجب آن حقوق کاپیتولاسیون برای
شهروندان دولتهای بیگانه در قلمرو عثمانی به رسمیت شناخته میشد و به موجب مفاد یکی
از بندهای آن بازرگانان ایرانی اجازه مییافتند که از خاک عثمانی برای دادوستد با
شهرهای تابع دولت اتریش گذر کنند(هامر پورگشتال، VII/236؛ لاموش، 136؛ میلر، 10؛
لویس، 45).
شهر پاسارویتز تا جنگ جهانی اول، در صلح و امنیت روبه گسترش نهاد. به گونهای که در
اوایل سدۀ 20م یکی از شهرهای مهم صربستان به شمار میرفت. این شهر پس از پایان جنگ
جهانی اول و تشکیل پادشاهی یوگسلاوی، در شمار شهرهای این کشور قرار گرفت(EI2)و پس
از فروپاشی فدراسیون یوگسلاوی در قلمرو جمهوری صربستان و مونتنگرو باقی ماند.
مآخذ: لاموش، لئون، تاریخ ترکیه، ترجمۀ سعید نفیسی، تهران، 1316ش؛ نیز:
EI2; Enciclopedia Italiana, Rome; Hammer-Purgstall, J., Geschichte des
osmanischen Reiches, Graz, 1965; Lewis, B., The Emergence of Modern Turkey,
London, 1979; Miller, W., The Ottoman Empire and its Successors 1801-1927,
London, 1966; »Passarowitz, Treaty of«, Fact Monster,
www.factmonster.com/ce6/history/A0837796.htm1; »Pozarevac«, World History, www.
Worldhistory.com/wiki/p/pozarevac.htm.
پرویز امین