پارسْ‌آباد، شهرستان و شهری در استان اردبیل.
شهرستان پارس‌آباد: این شهرستان از شمال به جمهوری آذربایجان، از جنوب‌شرقی به شهرستان بیله‌سوار، از جنوب به شهرستان گِرمی و از غرب به شهرستان کلیبر(در استان آذربایجان شرقی) محدود است(نقشه). این شهرستان از دو بخش مرکزی و اصلاندوز، دو شهر به نامهای پارس‌آباد و اصلاندوز و 5 دهستان تشکیل شده است(نشریه...، 8). شهرستان پارس‌آباد تا خرداد 1370ش یکی از بخشهای شهرستان مغان در آذربایجان شرقی بود(فرهنگ...، 3/41)، اما در 1372ش پس از تشکیل استان اردبیل، در شمار یکی از شهرستانهای این استان درآمد(زنده‌دل، 3/26؛ نک‌: ه‌ د، اردبیل).
این شهرستان جلگه‌ای و دشتی است و ارتفاعات قابل ملاحظه‌ای ندارد. بلندترین نقطۀ آن قلۀ اصلاندوز با 650متر ارتفاع(جعفری، کوهها...، 65)است؛ تپۀ نادری نیز که در 1148ق نادرشاه افشار در آنجا تاج‌گذاری نمود، در این شهرستان قرار دارد(خاماچی، 249؛ افشار، 1/351؛ نک‌: خلیلی، 466). رود ارس که بین ایران و جمهوری آذربایجان واقع است و از کوههای بینگول داغ ترکیه سرچشمه می‌گیرد، پس از آنکه زمینهای کشاورزی این شهرستان را به وسیلۀ کانالهای تعبیه شده در سد میل ـ مغان آبیاری می‌کند، به دریای خزر می‌ریزد(جعفری، رودها...، 104؛ خاماچی، همانجا). هوای پارس‌آباد در تابستانها گرم، و در زمستانها معتدل و مطبوع است(همو، 248). زمستانهای ملایم این منطقه سبب شده است که ایلهای متعددی از جمله شاهسون و ارسباران، قشلاق خود را در این منطقه سپری کنند(نک‌: شهبازی، 140).
اقتصاد شهرستان پارس‌آباد بر کشاورزی، دامداری و تولید برخی کالاهای صنعتی استوار است. این شهرستان به سبب دارا بودن آب و هوای مساعد و اراضی حاصل‌خیز، از قطبهای کشاورزی استان اردبیل به‌شمار می‌رود. کشت‌کاری در پارس‌آباد به دو طریق آبی ودیمی صورت می‌گیرد(فرهنگ، همانجا). از عمده‌ترین فرآورده‌های کشاورزی این منطقه غلات، پنبه، چغندرقند، دانه‌های روغنی، علوفه و محصولات جالیزی و اقسام میوه‌هاست(خاماچی، 250). دامداری نیز در پارس‌آباد به سبب غنی بودن مراتع رونق فراوان دارد(فرهنگ، 3/41-42).
این شهرستان با داشتن دو سردخانه دومین تولیدکنندۀ گوشت قرمز در استان اردبیل است(نک‌: آمارنامه...، 335). از صنایع مهم آن می‌توان کارخانه‌های وابسته به سازمان کشت و صنعت، کارخانه‌های قند، پنبه‌پاک‌کنی، کمپوت و مرباسازی و کارخانۀ تولید لبنیات را برشمرد(خاماچی، همانجا).
بنابرسرشماری 1375ش جمعیت این شهرستان 887‘138 نفر بوده است که 323‘63 نفر از آنان ساکن مناطق شهری، 309‘73 نفر ساکن مناطق روستایی و بقیه کوچنده بوده‌اند(سرشماری، شناسنامه، یازده). اهالی این منطقه به زبان ترکی سخن می‌گویند(فرهنگ، 3/41؛ صفری، 2/62).
شهر پارس‌آباد: این شهر که مرکز شهرستان پارس‌آباد است، در°47و´55 طول شرقی و°39و´39 عرض شمالی(پاپلی، 121) و در ارتفاع حدود 70متری از سطح دریا(جعفری، دائرةالمعارف...، 240)قرار گرفته، و در 114کیلومتری شمال گرمی و در مسیر راه اصلی گرمی ـ صفرلو واقع شده است(فرهنگ، 3/42). جمعیت شهر پارس‌آباد بنابرسرشماری 1375ش 485‘60 نفر بوده است(سرشماری، نتایج، سی‌ونه).
پارس‌آباد تا 1340ش آبادی کوچک و گمنامی در دشت مغان بود، ولی به سبب موقعیت خاص منطقه‌ای، قرارگرفتن در نوار مرزی، وجود خاک حاصل‌خیز و مراتع عالی، احداث سدمیل ـ مغان در اصلاندوز بر رودخانۀ ارس و احداث کارخانه‌های متعدد رو به توسعه و آبادانی نهاد(خاماچی، 251). این منطقه، ابتدا به نام مهندس پارسا، رئیس شرکت شیار که نخستین‌بار به آبادانی و عمران آنجا پرداخت، پارسا‌آباد و تدریجاً به پارس‌آباد شهرت یافت(همو، 248؛ نوبان، 129؛ جهانبانی، 85؛ دربارۀ پیشینۀ تاریخی پارس‌آباد، نک‌: ه‌ د، مغان).
مآخذ: آمارنامۀ استان اردبیل(1377ش)، سازمان برنامه و بودجه، تهران، 1378ش؛ افشار سیستانی، ایرج، نگاهی به آذربایجان شرقی، تهران، 1369ش؛ پاپلی یزدی، محمدحسین، فرهنگ آبادیها و مکانهای مذهبی کشور، مشهد، 1367ش؛ جعفری، عباس، دائرةالمعارف جغرافیایی ایران، تهران، 1379ش؛ همو، رودها و روزنامۀ ایران، تهران، 1376ش؛ همو، کوهها و کوه‌نامۀ ایران، تهران، 1368ش؛ جهانبانی، امان‌الله، مرزهای ایران و شوروی، تهران، 1336ش؛ خاماچی، بهروز، فرهنگ جغرافیایی آذربایجان شرقی، تهران، 1370ش؛ خلیلی عراقی، محمدرضا، خاطرات سفر آذربایجان و کردستان، تهران، 1328ش؛ زنده‌دل، حسن، مجموعۀ راهنمای جامع ایرانگردی (استان اردبیل)، تهران، 1377ش؛ سرشماری عمومی نفوس و مسکن(1375ش)، شناسنامۀ آبادیهای کشور، شهرستان پارس‌آباد، مرکز آمار ایران، تهران، 1376ش؛ همان، نتایج تفصیلی، شهبازی، عبدالله، مقدمه‌ای بر شناخت ایلات و عشایر، تهران، 1369ش؛ صفری، بابا، اردبیل در گذرگاه تاریخ، تهران، 1353ش؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، 1371ش؛ نشریۀ دفتر تقسیمات کشوری، معاونت سیاسی وزارت کشور، تهران، 1379ش، شم‌ 2؛ نقشۀ تقسیمات کشوری ایران، گیتاشناسی، تهران، 1377ش، شم‌ 125؛ نوبان، مهرالزمان، نام‌ مکانهای جغرافیایی در بستر زمان، تهران، 1374ش.
شیواجعفری