پاراچنار، شهری از ایالت سرحد در شمال غربی پاکستان. این شهر در °33و´54 عرض شمالی و °70و´6 طول شرقی در مجاورت مرز افغانستان در درۀ سرسبز کُرَّم در فاصلۀ 280کیلومتری جنوب‌غربی پیشاور واقع است(«اطلس...1»، 120, 132، فهرست؛ سرحدی، 81). درۀ کرم به دو بخش علیا و سفلیٰ تقسیم می‌شود و پاراچنار مرکز کرم علیاست(دویی، 311؛ «فرهنگ...2»، XVI/50). کرم که خود سرزمینی کوهستانی است، به دره‌ای وسیع و گسترده ختم می‌شود و جلگه‌ای شیب‌دار تشکیل می‌دهد که پارچنار در این جلگه واقع است(پنل، 38؛ «فرهنگ»، XVI/47-48). بیشتر مردم پاراچنار و روستاهای پیرامون آن پیرو مذهب تشیع هستند(سرحدی، 82). بلندیهای این منطقه پوشیده از جنگل، و دارای روستاهایی خوش‌منظر است و دمای آن در تابستانها از °37 سانتی‌گراد تجاوز نمی‌کند(همو، 81؛ «فرهنگ»، XVI/48).
برخی علت‌نام‌گذاری این شهر را به سبب فراوانی درختان چنار در این منطقه، و برخی دیگر نام آن را برگرفته از نام قبیلۀ «پارا» دانسته‌اند(اردو...، 5/348؛ سرحدی، 80)، اما به نظر می‌رسد قول نخست مقروق به صحت باشد.
در بررسی پیشینۀ تاریخی این شهر به ناچار باید به تاریخ ناحیۀ کرم نیز پرداخت. گذرگاههای درۀ کرم یکی از آسان‌گذارترین راههایی بوده است که اقوام آریایی در 4000-2000ق‌م در مهاجرت بزرگ خود به هند از آن گذر می‌کرده‌اند. به گفتۀ راهبان بودایی چینی که در سده‌های 5-7م از ناحیۀ کرم‌علیا دیدار کرده‌اند، اهالی این منطقه پیرو آیین بودایی بوده‌اند(«تاریخ...3»).
این منطقه در دورۀ اسلامی، نخست تحت استیلای غزنویان و سپس غوریان درآمد؛ سرانجام ضمیمۀ امپراتوری مغولان هند شد و به یکی از مهم‌ترین پایگاههای آنان بدل گشت. با رو به ضعف نهادن حاکمیت مغولان، این سرزمین بخشی از قلمرو حکام افغانی‌تبار شد. در 1151ق/1738م نادرشاه در مسیر خود به هند این منطقه را به تصرف درآورد(«درّه...4»؛ «فرهنگ»، XVI/49؛ «تاریخ»؛ بریتانیکا، ماکرو، XIII/256).
در 1272ق/1856م نیروهای انگلیسی وارد آنجا شدند و آن را به تصرف خود درآوردند، اما درگیریها میان نیروهای انگلیسی و طوایف افغان در آنجا ادامه داشت، تا آنکه در 1309ق به درخواست اقوام شیعه‌مذهبِ «توری» ساکن در محل، حاکمیت منطقه به دست انگلیسیها افتاد(«فرهنگ»، XVI/50) و سرانجام پاراچنار در 1310ق/1892م به قلمرو حکومت هند بریتانیا افزوده شد(اردو، نیز دویی، همانجاها). پس از تجزیۀ هند در 1326ش/1947م و تأسیس کشور پاکستان، پاراچنار ضمیمۀ پاکستان شد(بریتانیکا، میکرو، V/950).
پاراچنار به سبب مجاورت با مرزهای افغانستان به هنگام اشغال این کشور توسط ارتش شوروی، یکی از مراکز نفوذ مجاهدین افغانی به خاک افغانستان بود. از وقایع این شهر در دهه‌های اخیر درگیریهای خونین میان سنیان و شیعیان شهر بوده است. در 1364ش/1985م ژنرال ضیاءالحق، رئیس‌جمهور وقت پاکستان فرمان بیرون راندن شیعیان را از شهرِ تقسیم‌شدۀ پاراچنار صادر کرد. عاملان این امر مجاهدین سنی مذهب افغانی بودند که با سنیان محلی ارتباط داشتند(«اخبار...5»). پس از سرنگونی حکومت طالبان در افغانستان، اعضای القاعده و طالبان از افغانستان به کشورهای هم‌جوار از جمله پاکستان فرار کردند و شهر پاراچنار یکی از پناهگاههای آنان شد. در خرداد 1381/ژوئن2002 شماری از نیروهای پاکستانی و آمریکایی وارد شهر شدند و عملیاتی را برضد نیروهای القاعده و طالبان آغاز کردند.
مآخذ: اردو دائرۀ معارف اسلامیه، لاهور، 1390ق/1971م؛ سرحدی، عمرعامر، «در درۀ پاره‌چنار»، پاکستان، کراچی؛ نیز:
»Brief History of Kurram Agency«, www.kurramvalley. 8k.com/cgi-bin/framed/2848/history 1.html; Britannica, 1978; Britannica Atlas, Chicago, 1996; Douie, J., The Panjab, North-West Frontier Province and Kashmir, Lahore, 1916; The Imperial Gazetteer of India, New Delhi, 1972; »The Kurram Valley and the Mughals«, www. Kurramvalley, 8k.com/cgi-bin/framed/2848/history2.html;Pennell, A. M., Pennell of the Afghan Frontier, Lahore, 1978; »Shia News«, www.shianews.com/hi/articles/politics/0000116.php.
غلامرضا استیفاء







1. Britannica… 2. The Imperial… 3. »Brief…« 4. »The Kurram…« 5. »Shia…«