بَهْمَن، نام یازدهمین ماه سال و دومین ماه فصل زمستان در تقویم کنونی ایران و نیز نام دومین روز هرماه شمسی در تقویم ایرانیان باستان.
بهمن (اوستایی: وُهومنه؛ پهلوی: وُهومَن و وَهمَن)، به معنای «اندیشۀ نیک»، و به عقیدۀ زردشتیان نخستین امشاسپند و ایزد موکل بر چارپایان سودمند است(یوستی، 374؛ نیز نک‌: بیرونی، الآثار...، 281؛ نیبرگ، II/201).
برای ایرانیان باستان ـ که بر 12ماه سال و 30 روز ماه نامهای ایزدان خود را نهاده بودند ـ هر روزی از هر ماه که نام همان ماه را داشت، خجسته بود. آنان چنین روزهایی را جشن می‌گرفتند و این جشنها را با افزودن پسوند نسبتِ «- گان» به نام ماهها نام‌گذاری می‌کردند، همچون تیرگان، مهرگان، بهنگان و جز آن. بدین ترتیب، در دومین روز ماه بهمن جشن بهمنگان(ه‌ م) برگذار می‌شد که در متون دورۀ اسلامی به صورت «بهمنجنه» ضبط شده است(نک‌: بیرونی، التفهیم...،257؛ همایی، 254، 257).
در این ماه بجز بهمنگان جشنهای دیگری هم بود که یکی از مشهورترین آنها که در روز دهم برگذار می‌شد، «سده» نام داشت، سبب نام‌گذاری سده را چنین دانسته‌اند که از این روز تا پایان سال صدشب و روز(50 شب و 50 روز) فاصله است و برخی هم گفته‌اند: در این روز شمارِ زادگان کیومرث، نخستین انسن به صدتن رسید(بیرونی، همانجا، الآثار، 281-282)، در این روز مردم به یاد رخدادهایی اسطوره‌ای آتش می‌افروختند(همو، التفهیم، 257-258).
به گفتۀ بیرونی (همان، 258، الآثار 281)، ایرانیان روز پنجم این ماه را که 5 روز پیش از سده بود، «نوسده» و یا «برسده» می‌گفتند. وی از دو جشن دیگر این ماه نیز یاد می‌کند: یکی «بادروز»(در روز بیست و دوم) که در آن روزگار، به ویژه در قم و نواحی آن برگذار می‌شد، و دیگری در روز سی‌ام که در اصفهان «آفریجگان» یا «آبریزگان» خوانده می‌شد. به نوشتۀ بیرونی این جشن به یادبود بارندگی خاصی برگذار می‌شد که در روزگار پیروز، پادشاه ساسانی خشک‌سالی چندساله را پایان بخشید(همان، 283 بب‌ ، القانون...، 1/260؛ تقی‌زاده، 194-195).
مآخذ: بیرونی، ابوریحان، الآثارالباقیه، به کوشش پرویز اذکایی، تهران، 1380ش؛ همو، التفهیم، به کوشش جلال‌الدین همایی، تهران، 1352ش؛ همو، القانون مسعودی، حیدرآباد دکن، 1373ق/1954م؛ تقی‌زاده، حسن، گاه‌شماری در ایران قدیم، تهران، 1316ش؛ همایی، جلال‌الدین، حواشی و تعلیقات بر التفهیم(نک‌: هم‌، بیرونی)؛ نیز:
Justi, F., Iranisches Namenbuch, Marburg, 1895; Nyberg, H. S., A Manual of Pahlavi, Wiesbaden, 1974.
عسکربهرامی