بَهَرَتْپور1، شهر و شهرستانی در ایالت
راجستان هند. این شهرستان با 100‘8 کم 2 مساحت میان °26و´43تا°27و´50 عرض شمالی و
°76و´53تا°77و´48 طول شرقی در شرق ایالت راجستان واقع است(«اطلس...2»، 112؛
بریتانیکا، I/1042؛ آسیاتیکا، I/339). بهرتپور از لحاظ جمعیتی دارای بافتی روستایی
است. در 1369ش/1990م از 000‘290‘2 تن جمعیت آن، 000‘830‘1 تن در مناطق روستایی و
460هزار تن در مناطق شهری اقامت داشتهاند(«اطلس»، 155).
بهرتپور پوشیده از دشتهای پهناوری است که تپه ماهورهایی در نواحی شمالی و جنوبی آن
دیده میشود و با 3 رودخانۀ فصلیبانگانگا، روپارل و گامبهر ـ که سدهایی بر روی
آنها بسته شده است ـ آبیاری میشود(«بهرتپور3»؛ بریتانیکا، همانجا). بهرتپور از
مراکز عمدۀ کشاورزی و صنعتی هند به شمار میرود. مهمترین محصولات کشاورزی آن
اینهاست: غلات، بنشن، دانههای روغنی، کتان، نیشکر، تنباکو، فلفل قرمز و سیبزمینی.
از مهمترین صنایع این شهر روغنکشی، فلزکاری، ماشینسازی و صنایعدستی را میتوان
نام برد(همانجاها).
مرکز این شهرستان شهر تاریخی بهرتپور است. این شهر که در گذشته به دروازۀ شرقی
راجستان موسوم بود، در°27و´13 عرض شمالی و°77و´28 طول شرقی و در ارتفاع 182متری از
سطح دریا واقع است(«بهرتپور»؛ «بهرتپور، صفحه...4»). در 1383ش/2004م جمعیت شهر
بهرتپور 600‘216تن برآورد شده است(«فرهنگ جهانی5»).
پیشینۀ تاریخی: برپایۀ آثار برجای مانده و سنگ نوشتهای که در نزدیکی بهرتپور یافت
شده است، تاریخ این منطقه به سدههای پیش از ظهور اسلام میرسد(موهان، 46 ؛
مجومدار، «هند...6»، 130). مقارن با سدۀ 5ق/11م بخش شمالی ناحیۀ بهرتپور تحت
استیلای راجپوتهای تونوار، و بخش جنوبی آن در قلمرو راجپوتهای جادُن ـ که مرکزشان
بیانه بود ـ قرار داشت(«فرهنگ سلطنتی...7»، VIII/74). در لشکرکشی سلطان
محمودغزنوی(حک 389-421ق/999-1030م) به هند، به روایات محلی این شهر با فرماندهی دو
برادر به نامهای سیدجمالالدین و علاءالدین که نسب خود را به امام جعفر صادق(ع)
میرساندند، در 3ساعت گشوده شد؛ ازاین رو، «پهرسر8»(پهر به معنای 3 ساعت و سربه
معنای گشوده)نام گرفت(همانجا؛ EI2,I/1192)؛ اما دیری نپایید که دوباره به تصرف
راجپوتها درآمد(«فرهنگ سلطنتی»، همانجا). در اواخر سدۀ 6ق/12م سلطان غیاثالدین
محمدغوری(حک 558-599ق/1163-1203م)براین ناحیه چیره شد و به مدت 5 سده در دست
غوریان باقی ماند؛ تا اینکه ظهیرالدین محمد بابر(888-937ق/1483-1531م)این ناحیه را
فتح کرد(EI2، همانجا).
تاریخ نوین بهرتپور با تأسیس ایالت توسط برج9 در اواخر دورۀ حکومت اورنگ
زیب(1068-1118ق) آغاز میشود. او کوشید تا دولتی مستقل تشکیل دهد، اما موفق نشد و
در جنگ با سپاه سلطنتی کشته شد(همانجا؛ «فرهنگ سلطنتی»، VIII/75). در دورۀ حاکمیت
سورَج مَل قدرت مهاراجهنشین بهرتپور به اوج رسید و او شهر کنونی بهرتپور را بنیاد
نهاد(نک: مجومدار، «تاریخ...10»، 542-543؛ «مجموعه...11»، III/341؛ «فرهنگ
سلطنتی»، VIII/75-76؛ «بهرتپور»). پس از او 5 پسر وی به ترتیب بر بهرتپور حکومت
کردند. در دورۀ فرمانروایی نوال سینگ، سومین فرزند او، برادر کهترش بر او شورید و
متصرفات برادر را بجز دژ بهرتپور به تصرف درآورد. در 1220ق/1805م به هنگام حاکمیت
رنجیت سینگ بر بهرتپور، یکی از مخالفان انگیسیها در دژ بهرتپور پناهنده شد و رنجیت
سینگ از تسلیم او به نیروهای انگلیسی خودداری کرد. نیروهای انگلیسی با دادن 3 هزار
کشته عقبنشینی کردند. اما در نهایت دژ بهرتپور به تصرف انگلیسیها درآمد(«مجموعه»،
III/341-342؛ مجومدار، «همان»، 705).
در 1238ق/1823م راجه رانذیر سینگ، حاکم بهرتپور درگذشت؛ اما چون پسری نداشت، برادرش
بالدئوسینگ خود را جانشین وی خواند و با پذیرش تابعیت انگلیسیها از آنها درخواست
کرد تا حکومت او را به رسمیت بشناسند(همو، «برتری...12»، 27). یک سال بعد در جریان
شورشهایی که بر ضد انگلستان به راه افتاد، او از فرصت استفاده کرد و دژ بهرتپور را
بازپس گرفت. اما نیروهای انگلیسی پس از 5 هفته محاصرۀ دژ، توانستند آنجا را تسخیر
کنند(دانبار، 457-458).
در1279ق/1862م حاکم بهرتپور رسماً تابعیت دولت بریتانیا را پذیرفت و در1313ق/1895م
ایالت بهرتپور با مدیریت یک شورا زیرنظر نمایندۀ سیاسی انگلستان قرارگرفت و
در1308ش/1929م تجدید سازمانیافت(«مجموعه»، III/342, 343, 345).
مآخذ:
Asiatica; An Atlas of India, Delhi, 1990; »Bharatpur« , www.bharatpur. nic.
in/history 2. htm; »Bharatpur, India Page«,
www.calle.com/world/(IN/24/Bhartapur. html; Britannica, micropaedia, 1978; A
Collection of Treaties, Engagements and Sanads, ed. C. U. A itchison, Delhi,
1983; Dunbar, G., A History of India, London, 1943; EI2; The Imperial Gazetteer
of India, New Delhi, 1972; Majumdar, R. C., An Advanced History of India,
London, 1958; id, Ancient India, Delhi, 1960; id, British Paramountcy and India
Renaissance, Bombay, 1970; Mohan, M. V., The North-West India, Ludhiana, 1974;
The World Gazetteer, www.World-gazetteer.com/d/d_in_rj.htm.
پرویز امین
1.Bharatpur 2. An Atlas… 3. »Bharatpur« 4. »Bharatpur, India…« 5. The World...
6. Ancient… 7.The Imperial… 8. Paharsar 9. Bridj 10. An Advanced… 11. A
Collection… 12. British…