بَهاوَلْپور، شهر و شهرستانی به همین نام در استان پنجاب پاکستان. پیش از استقلال پاکستان بهاولپور یکی از استانهای هند به شمار می‌رفت و مرکز آن شهر بهاولپور بود. این شهر منسوب به بینان‌گذار آن نواب‌بهاول‌خان است.
بهاولپور در شمال و شرق بیابان خشک راجپوتانا، و در جنوب رودخانه‌های ستلج، پنجند و سند، و در مرکز پاکستان قرار دارد(نک‌: میراث...، 209؛ حسینی منشی، 1/621؛ یاپ، 177). شهرستان بهاولپور در 133ش/1955م با وسعتی حدود 830‘24کم‌ 2 از 3 شهر بهاولپور، بهاول‌نگر و رحیم‌یارخان تشکیل یافت(نک‌: برینانیکا، I/799). در 1360ش/1981م جمعیت شهر بهاولپور 178هزار، و شهرستان 000‘447‘1 نفر بوده است(همانجا).
اقتصاد این شهرستان از قدیم وابسته به آب رودخانه بوده(استیونز، 43؛ فلدمن، 64)، وبه همین سبب، شبکۀ کانالهای آب به درازای 7هزار کم‌ از اواخر سدۀ 19م در آنجا احداث شده که در کنار آنها مراکز مسکونی از جمله منچین آباد پدید آمده است(نک‌: رکلو، VIII/226). در این منطقه گندم، حبوبات، پنبه، نیشکر و خرما کشت می‌شود و گوسفند و گاو پرورش می‌یابد، به گونه‌ای که پشم آنها به سایر نقاط صادر می‌گردد. قالی‌بافی و تولید پارچه‌های ابریشمی و ظروف سفالین هم در بهاولپور رواج دارد و در صدور پارچۀ ابریشمی به افغانستان و آسیای مرکزی از گذشته یکی از منابع درآمد این ناحیه بوده است(همو، نیز بریتانیکا، همانجا).
ساکنان بهاولپور از نژاد جت، و طبقۀ حکمرانان پیشین آن از قبیلۀ داوودپوترا بودند که خود را از فرزندان خلفای عباسی مصر می‌دانستند، و بعضی گمان دارند منظور خلفای فاطمی مصر بوده است(نک‌: فلدمن، یاپ، همانجا).
محل شهر بهاولپور را گاهوارۀ فرهنگ و تمدن کهن دانسته‌، و آورده‌اند که رودخانه‌ای از آن می‌گذشته است که امروزه آن را رودخانۀ گم‌شده می‌نامند(میراث، همانجا). بهاول‌خان این منطقه را در 1163ق/1750م به عنوان پاداش خدمات به حکومت ملتان، دریافت کرد و آن را مرکز حکومتی قرارداد که خود و فرزندانش حدود 200 سال برآن حکم راندند(نک‌: عبدالرشید، 239؛ میراث همانجا). حکومت بهاولپور در سالهای بعد از 1830م تنها شامل منطقۀ پنجاب بود که امپراتوری سیک، قادر به گشودن آن نشد(نک‌: رُزبری، 80؛ «تاریخ...1»، IX/286-287). اولین پیمانهای حکومت بهاولپور با دولت انگلیس در دهۀ 1830م امضا شد(نک‌: یاپ، 217؛ برجس، 329)که طبق آن بهاولپور سلطۀ انگلیس را به رسمیت شناخت و همکاری با آن دولت را پذیرفت و در مقابل دولت انگلیس موجودیت بهاولپور را تضمین کرد(همو، 336). این پیمان به تسلط کامل انگلستان بر بهاولپور (1265ق/1849م) انجامید(رزیری، 139-140). این منطقه پس از تأسیس دولت پاکستان در1333ش/1954م به آن کشور ملحق گردید(میراث، همانجا).
شهر بهاولپور دارای یک دانشگاه اسلامی است که در1354ش/1975م تأسیس شد(بریتانیکا، همانجا). در این منطقه دژها و دیگر بناهای تاریخی بسیاری وجود دارد که قریۀ باستانی اُچ در 75 کیلومتری شهر بهاولپور از جملۀ آنهاست. پیشینۀ تاریخی این قریه را به نیمۀ هزارۀ نخست قبل از میلاد می‌رسانند(میراث، 209-211).
مآخذ: حسینی منشی، محمود، تاریخ احمدشاهی، به کوشش دوست مرادسیدمرادُف، مسکو، 1974م؛ فلدمن، هربرت، سرزمین و مردم پاکستان، ترجمۀ عبدالحسین شریفیان، تهران، 1349ش؛ میراث، جاودان، به کوشش کمال حاج سیدجوادی، اسلام‌آباد، 1370ش؛ نیز:
Abdur Rashid, Sh., History of Muslims of Indo- Pakistan Sub-Continent, Lahor, 1978; Britannica, micropaedia, 1986; Burgess, J., The Chronology of India History, Delhi, 1975; A Comprehensive History of India, ed. A. C. Banerjee and D. K. Ghose, People`s Publishing House; Reclus, E., Nouvelle géographie universelle, Paris, 1885; Roseberry, J. R., Imperial Rule in Punjab, New Delhi, 1987; Stephens, I., Pakistan, London, 1964; Yapp, M.E., Strategies of British India, Oxford,1980.
پرویز امین








1. A Comprehensive…