بَهاءُالدّینْ مَتّو، متخلص به بهاء(180-1248ق/1766-1832م)، شاعر، عارف و از خاندان علمای کشمیر. اهمیت او بیشتر به سبب آثار وی دربارۀ تذکره‌نویسی صوفیه و تفسیر عقاید عرفانی است.
بهاءالدین در جوانی به تصوف گرایید. آن‌گاه نزد ملامحمودبلخی به فراگیری دانشهای دینی پرداخت و بعدها پیشۀ معلمی را برگزید(راشدی، 1/136). آثار منظومی متشکل از 5 مثنوی مشابه خمسۀ نظامی از او برجای مانده که اینهاست:
1. ریشی(رشی)نامه، در 4هزار بیت که شرح زندگی مشایخ ریشیۀ کشمیر است. این رساله به کتابت ابراهیم قادری فرزند میراحمدشاه در سالهای1284-1285ق/1867-1868م به خط تعلیق ودر 3 دفتر، آراسته به حواشی و عنوانهای رنگی در ابتدای هر بخش، فراهم آمده است(عبدالمقتدر، 2/74؛ «فهرست…1»، XXXI/154-155؛ منزوی، فهرستواره…،3/2103).
2. سلطانی‌نامه، که زندگی‌نامۀ سلطان العارفین، حمزۀ مخدومی و مریدان اوست و شمار ابیات آن به 600’3می‌رسد (استوری،I(2)/1064 ؛ منزوی، همانجا).
3. غوثیه، که زندگی‌نامۀ پیران قادری، شامل شرح حال و تعلیمات شیخ‌عبدالقادر گیلانی(د561ق/1166م)و مریدان او: ابومدین، ابن‌عربی، ابونجیب سهروردی، عماریاسر(از مریدان ابونجیب سهروردی)و نجم‌الدین کبرى است و ابیات آن به 500’5 می‌رسد(منزوی، همان، 3/2013، 2226، خطی مشترک، 11/1009).
4. نقشبندیه، که شرح حال بزرگان سلسلۀ نقشبندیه است. این مثنوی با شرح زندگی خواجه یوسف همدانی آغاز می‌شود و با سوانح خواجه عنایت‌الله نقشبندی پایان می‌یابد(آفاقی، 84).
5. چشتیه، که شرح حال صوفیان سلسلۀ چشتیه است و با خلیفه ابوبکر آغاز شده، وبه میان هاشم کشمیری خاتمه یافته است(همانجا).
بهاءالدین متو در 1248ق درگذشت و در محلۀ مسجد پتوانی به خاک سپرده شد(راشدی، 1/137).
مآخذ: آفاقی، صابر، «صوفیان کشمیر و نقش آنان در نشر فرهنگ و ادب فارسی»، هنر و مردم، تهران، 1350ش، شم‌، 112-113؛ راشدی، حسام‌الدین، تذکرۀ شعرای کشمیر، کراچی، 1346ش؛ عبدالمقتدر، خان بهادر، مرآة‌العلوم، پتنه، 1942م؛ منزوی، احمد، خطی مشترک؛ همو، فهرستوارۀ کتابهای فارسی، تهران، 1376ش؛ نیز:
Catalogue of the Arabic and Persian Manuscripts in the Khuda Bakhsh Oriental Public Library, Panta, 1977; Storey, C. A., persian Literature, London,1972.
مرجان افشاریان




















1. Catalogue…