بورْكو، يا بورگو، منطقه‌اي‌ مسلمان‌نشين‌ در شمال‌ چاد. اين‌ منطقه‌ 30 هزار كم مساحت‌ دارد و از شمال‌ غربى‌ به‌ كوههاي‌ تيبِستى‌، از جنوب‌ شرقى‌ به‌ كوههاي‌ اِندي‌ و از جنوب‌ و جنوب‌ غربى‌ به‌ نواحى‌ پست‌ جوراب‌ و بودله‌ محدود است‌ نك: «اطلس‌...»، 99 º 2 .EI
بيشتر زمينهاي‌ بوركو شنزارهايى‌ است‌ كه‌ در اثر وزش‌ بادهاي‌ تند، در حركتند «بوركو» . اغلب‌ جمعيت‌ بوركو در نواحى‌ پرآب‌ كه‌ غالباً در نواحى‌ كوهستانى‌ تيبستى‌ در شمال‌ و در دره‌هاي‌ مجزا از يكديگر كه‌ صخره‌هاي‌ آهكى‌ و نامنظم‌ آنها را از هم‌ جدا مى‌كند، ساكنند. اين‌ دره‌ها خاك‌ حاصل‌خيزي‌ دارند كه‌ در آن‌ درختان‌ خرما با محصولاتى‌ مرغوب‌ به‌ عمل‌ مى‌آيد نك: ناختيگال‌، ؛ II/406 «بوركو». اهالى‌ بوركو را گروههايى‌ از سياهان‌، قبايل‌ بيابان‌گرد عرب‌ و بربر تشكيل‌ مى‌دهد. از مهم‌ترين‌ اين‌ گروههاي‌ قومى‌، قبيلة نيمه‌ بيابان‌گرد «دزه‌» و بيابان‌گرد «بولگدا» را مى‌توان‌ نام‌ برد ناختيگال‌، IV/406 .I/263,
بوركو تا اواخر سدة 3ق‌/9م‌ جزو منطقة نفوذ دولت‌ عثمانى‌ بود و اين‌ دولت‌ پايگاهى‌ نظامى‌ در آنجا داشت‌ همو، 425 .I/182, در 317ق‌/899م‌ پيرو توافقهاي‌ ميان‌ دولتهاي‌ انگلستان‌ و فرانسه‌، بوركو جزو منطقة نفوذ فرانسه‌ شناخته‌ شد و نيروهاي‌ اين‌ كشور سرزمينهاي‌ صحرا را يكى‌ پس‌ از ديگري‌ تصرف‌ كردند نك: رايت‌، 17 -16 º «بوركو».
سنوسيها كه‌ مهم‌ترين‌ گروه‌ قومى‌ ساكن‌ در اين‌ منطقه‌ بودند، در 329ق‌/911م‌ براي‌ مقابله‌ با خطر نفوذ اروپاييان‌ در بوركو از دولت‌ عثمانى‌ كمك‌ خواستند؛ عثمانيها به‌ حمايت‌ از سنوسيها، پايگاهى‌ نظامى‌ در بوركو برپا كردند، اما به‌ سبب‌ پيكار نيروهاي‌ عثمانى‌ با سپاه‌ ايتاليا در 912م‌، ناگزير به‌ برچيدن‌ پايگاه‌ و ترك‌ اين‌ منطقه‌ شدند. در 913م‌ سراسر بوركو به‌ اشغال‌ فرانسويان‌ درآمد نك: رايت‌، 19 -16 º ناختيگال‌، ؛ I/425 2 .EI
در دورة سلطة فرانسويها برچاد، بوركو در منطقة نظامى‌ موسوم‌ به‌ «بوركو - اندي‌ - تيبستى‌» قرار داشت‌ ناختيگال‌، .I/423 با آنكه‌ چاد در 339ش‌/960م‌ استقلال‌ يافت‌، اما فرانسويها تا 964م‌ از تخلية اين‌ منطقة نظامى‌ خودداري‌ كردند «افريقا...»، .294
امروزه‌ از لحاظ تقسيمات‌ كشوري‌ چاد، استان‌ «بوركو - اندي‌ - تيبستى‌» با 50`00 كم مساحت‌ بزرگ‌ترين‌ استان‌ اين‌ كشور به‌شمار مى‌رود. تراكم‌ جمعيت‌ در آن‌ بسيار اندك‌ است‌ و در 383ش‌/ 004م‌ جمعيت‌ استان‌ «بوركو - اندي‌ - تيبستى‌» حدود 00`5 تن‌ برآورد شده‌ است‌ «فرهنگ‌...».
مآخذ:
Africa South of the Sahara, 1998, London, 1998; Atlas of the World, Munich, 1997; X Borku n , LoveToKnow Free Online Encyclopedia, www. 1911 encyclopedia.org/B/BO/BORKU.htm; EI 2 ; Nachtigal, G., Sahara and Sudan, tr. A.G.B. Fisher and H.J. Fisher, London, 1971-1980; Wright, J., Libya, Chad and the Central Sahara, London, 1989; The World Gazetteer, www. world-gazetteer.com/home.htm.
پرويز امين‌