بَنى‌ْ مِلاّل‌، شهري‌ در مراكش‌ و مركز استان‌ تادِلا اَزيلال‌. اين‌ شهر در 2 و 5 عرض‌ شمالى‌ و و 7 طول‌ غربى‌ در ارتفاع‌ 20 متري‌ از سطح‌ دريا در كوهپايه‌هاي‌ اطلس‌ ميانى‌، ميانة راه‌ دو شهر فاس‌ در شمال‌، و مراكش‌ در جنوب‌ واقع‌ است‌ «فرهنگ‌...»؛ بن‌ عربى‌، 4؛ نيز نقشه‌....
شهر بنى‌ ملال‌ آب‌ و هوايى‌ نيمه‌ خشك‌ دارد و ميانگين‌ بارندگى‌ آن‌ 75 ميلى‌متر در سال‌ است‌ و در فصل‌ گرما دماي‌ آن‌ تا 3 سانتى‌گراد مى‌رسد. رودخانة ام‌ الربيع‌ كه‌ از كنار اين‌ شهر مى‌گذرد، باعث‌ رشد و رونق‌ كشاورزي‌ آن‌ شده‌ است‌. مهم‌ترين‌ فرآورده‌هاي‌ كشاورزي‌ بنى‌ملال‌: حبوبات‌، چغندر، پنبه‌، سيب‌ و مركبات‌ است‌ معلمة...، /579. اين‌ شهر با باغهاي‌ سرسبز و چشمه‌سارهاي‌ پر آب‌ تفرجگاه‌ مناسبى‌ براي‌ گردشگران‌ است‌ بن‌ عربى‌، همانجا.
پيشينة تاريخى‌: وجود چشمة اَسَردون‌ در جنوب‌ اين‌ شهر مى‌تواند همچون‌ ديگر نقاط اين‌ ناحيه‌ از قبيل‌ اَغمات‌ و دَمنات‌ قدمت‌ بسيارداشته‌ باشد 2 .EIنخستين‌ ساكنان‌ اين‌ شهر بربرها بوده‌اند. بعدها در دوران‌ يعقوب‌ المنصور موحدي‌ حك 80 - 95ق‌/184- 199م‌، طايفة بنى‌ ملال‌ كه‌ از طوايف‌ قبيلة بنى‌ هلال‌ به‌ شمار مى‌رفتند و از مصر به‌ مغرب‌ آمده‌ بودند، جاي‌گزين‌ بربرها شدند نك: معلمة، /576. پيشينة تاريخى‌ شهر بنى‌ ملال‌ با تاريخ‌ شهرِ داي‌ پيوستگى‌ دارد. احتمالاً داي‌ كه‌ ابن‌ عبدالمنعم‌ حميري‌ ص‌ 31 از آن‌ نام‌ برده‌ است‌ و در 13ق‌/28م‌ پس‌ از درگذشت‌ ادريس‌ دوم‌ به‌ پسرش‌، يحيى‌ به‌ ارث‌ رسيد، همان‌ بنى‌ ملال‌ آينده‌ است‌ ابوعبيد، /06؛ 2 .EI
در منابع‌ دورة اسلامى‌ از داي‌ به‌ عنوان‌ قلعه‌ و يكى‌ از مراكز مهم‌ بازرگانى‌ ياد شده‌ است‌ ابوعبيد، /44. در 34 يا 35ق‌ قلعة داي‌ توسط مرابطون‌ ويران‌ شد، اما آنها اندكى‌ بعد در جاي‌ آن‌، قلعه‌اي‌ ديگر بنا كردند و در كنارش‌ مسجد و صومعه‌اي‌ ساختند كه‌ با گذشت‌ زمان‌ روبه‌آبادانى‌ گذاشت‌ معلمة، همانجا. در دوران‌ فرمانروايى‌ خاندان‌ سعديان‌، از شرفاي‌ مراكش‌ 15-069ق‌/509-659م‌ قلعة داي‌ مدت‌ كوتاهى‌ مركز تادلا گرديد و امير زيدان‌ بن‌ احمد منصور ذهبى‌ حك 012-037ق‌/603-628م‌ كه‌ از جانب‌ پدرش‌ به‌ حكومت‌ تادلا رسيده‌ بود، اين‌ قلعه‌ را تا پيش‌ از اتمام‌ بناي‌ زيدانيه‌ به‌ عنوان‌ دارالحكومة موقت‌ خويش‌ برگزيد سلاوي‌، /17، 75، /؛ معلمة، همانجا؛ حجى‌، 5.
در 099ق‌/688م‌ مولى‌ اسماعيل‌ بخشهاي‌ جديدي‌ به‌ صومعة داي‌ افزود كه‌ كوشيه‌ بن‌ كوش‌ يا بلكوش‌ ناميده‌ شد. كوشيه‌ در سدة 3ق‌/9م‌ مجدداً توسعه‌ يافت‌ سلاوي‌، /9؛ معلمة، /577؛ بريتانيكا، .I/976 كوشيه‌ كه‌ امروزه‌ «محلة لَمْدينه‌» خوانده‌ مى‌شود، مدت‌ 00 سال‌ يكى‌ از دو مركز ناحية تادلا به‌ شمار مى‌رفت‌. در اوايل‌ سدة 0م‌ به‌ تدريج‌ نام‌ بنى‌ ملال‌ جاي‌گزين‌ نام‌ كوشيه‌ شد بن‌ عربى‌، نيز معلمة، همانجاها؛ 2 .EI
در 334ق‌/916م‌ بنى‌ ملال‌ به‌ تصرف‌ نيروهاي‌ فرانسوي‌ درآمد بن‌ عربى‌، نيز معلمة، همانجاها. در 313ش‌/934م‌ با تخريب‌ برج‌ و بارو و دروازه‌هاي‌ بنى‌ ملال‌، شهر توسعه‌ يافت‌ و جمعيت‌ آن‌ نيز روبه‌افزايش‌ نهاد؛ چنان‌ كه‌ جمعيت‌ 00` تنى‌ آن‌ در 920م‌، به‌ 20 هزار تن‌ در 992م‌ رسيد. جمعيت‌ اين‌ شهر در 383ش‌/004م‌ حدود 00`69 تن‌ برآورد شده‌ است‌ «فرهنگ‌»؛ معلمة، /578.
مآخذ: ابن‌ عبدالمنعم‌ حميري‌، محمد، الروض‌ المعطار، به‌ كوشش‌ احسان‌ عباس‌، بيروت‌، 984م‌؛ ابوعبيد بكري‌، عبدالله‌، المسالك‌ و الممالك‌، به‌ كوشش‌ وان‌ لون‌ و ا.فره‌، تونس‌، 992م‌؛ بن‌ عربى‌، صديق‌، المغرب‌، بيروت‌، 404ق‌/984م‌؛ حجى‌، محمد، «المراكز الثقافية المغربية ايام‌ السعديين‌»، البحث‌ العلمى‌، به‌ كوشش‌ محمد صباغ‌، رباط، المركز الجامعى‌ للبحث‌ العلمى‌؛ سلاوي‌، احمد، الاستقصاء، به‌ كوشش‌ جعفر ناصري‌ و محمد ناصري‌، دارالبيضاء، 954-956م‌؛ معلمة المغرب‌، مطابع‌ سلا، 413ق‌/992م‌؛ نقشة مراكش‌، سازمان‌ جغرافيايى‌ نيروهاي‌ مسلح‌، تهران‌، 372ش‌؛ نيز:
Britannica, micropaedia, 1978; EI 2 ; The World Gazetteer, www. world-gazetteer.com/d/d_ma_ta.htm.
ستار عودي‌