بَليغ‌، محمدامين‌ د 174ق‌/760م‌، از شعراي‌ ديوانى‌ دوران‌ عثمانى‌. وي‌ در يِنى‌شهر زاده‌ شد، اما تاريخ‌ تولدش‌ دانسته‌ نيست‌ «دائرةالمعارف‌ زبان‌...»، و در برخى‌ از مآخذ تاريخ‌ درگذشت‌ وي‌ 172ق‌ آمده‌ است‌ بروسه‌لى‌، /04؛ ثريا، /5.
بليغ‌ از كودكى‌به‌تحصيل‌ مشغول‌شد.مدتى‌ نيزازشاعرآق‌اووالى‌زاده‌ احمدخاتم‌ درس‌ گرفت‌ «دائرةالمعارف‌ اسلام‌»، ؛ II/417 بروسه‌لى‌، همانجا. بيش‌ از اين‌ آگاهى‌ چندانى‌ از احوالش‌ دردست‌ نيست‌ و تنها از اشعارش‌ مى‌توان‌ به‌ برخى‌ از حوادث‌ زندگى‌ وي‌ پى‌ برد I/1165) , 2 EIII/488; ؛ IA, از جمله‌ اينكه‌ در جوانى‌ به‌ استانبول‌ رفت‌ و ضمن‌ ادامة تحصيل‌ در آنجا به‌ كار قضا پرداخت‌ «دائرةالمعارف‌ اسلام‌»،«دائرةالمعارف‌زبان‌»،همانجاهاوپس‌ازچندي‌به‌عنوان‌ قاضى‌ به‌ قصبة كلاوراتا كلاونا، واقع‌ در بالكان‌ فرستاده‌ شد II/489 ؛ IA, «دائرةالمعارف‌ زبان‌»، .I/390-391 سرانجام‌، پس‌ از 4 سال‌ اقامت‌ در آن‌ قصبه‌ از سمت‌ خود عزل‌ شد و به‌ ينى‌شهر بازگشت‌. پس‌ از چندي‌ به‌ سمت‌ قضا به‌ ينى‌ زاغرا رفت‌. مدتى‌ نگذشت‌ كه‌ از آنجا به‌ اسكى‌ زاغرا منتقل‌ شد. از اشعارش‌ بر مى‌آيد كه‌ از اقامت‌ در آنجا راضى‌ نبوده‌،و مى‌خواسته‌ است‌ به‌موطنش‌ بازگردد،اما براثر بيماري‌ درگذشت‌ و در همان‌ شهر به‌ خاك‌ سپرده‌ شد ، IA همانجا؛ «دائرةالمعارف‌ زبان‌»، ؛ I/391 ثريا، همانجا.
تنها اثر برجا مانده‌ از بليغ‌ ديوان‌ اشعار اوست‌. اين‌ ديوان‌ مشتمل‌ است‌ بر قصايد، غزليات‌، قطعات‌ و منظومة مستقل‌ «دائرةالمعارف‌ اسلام‌»، همانجا. بليغ‌ به‌ زبان‌ فارسى‌ تسلط داشت‌ و چند غزل‌ نيز به‌ اين‌ زبان‌ سروده‌ است‌ همانجا؛ «دائرةالمعارف‌ ترك‌»، .VI/76 قصايد اين‌ شاعر هركدام‌ به‌ مثابة شكايت‌نامه‌اي‌ است‌ كه‌ به‌ برخى‌ از مقامات‌ متوسط دولتى‌ نوشته‌ است‌؛ اما قدرت‌ ادبى‌ و شعري‌ او در غزلهايش‌ مشهود است‌. در اين‌ غزلها او مكانهايى‌ را كه‌ مشاهده‌ كرده‌، به‌ طرز بسيار جالب‌ توجه‌ و زيبايى‌ به‌ تصوير در زآورده‌ است‌ «دائرةالمعارف‌ زبان‌»، نيز 2 ، EIهمانجاها. بليغ‌ هجويه‌هايى‌ نيز دارد كه‌ درآنها معاصران‌ خود را با بى‌پروايى‌ تمام‌ نكوهيده‌ است‌ همانجا.
مهم‌ترين‌ آثار بليغ‌ را منظومه‌هايش‌ تشكيل‌ مى‌دهد. اين‌ منظومه‌ها كه‌ به‌ صورت‌ ترجيع‌بند مسدس‌ سروده‌ شده‌ است‌، نشان‌ از هوش‌ و درايت‌ او دارد. بليغ‌ در منظومه‌هاي‌ خود علاوه‌ بر آنكه‌ زبان‌ محاوره‌اي‌ را به‌ كار مى‌برد، تصاوير زنده‌، روشن‌ و طنزآميزي‌ نيز از سبك‌ زندگى‌ عثمانيان‌ در سدة 2ق‌/8م‌ به‌ دست‌ مى‌دهد «دائرةالمعارف‌ اسلام‌»، نيز ، IA همانجاها.
منظومه‌هاي‌ مستقل‌ بليغ‌ اينهاست‌: كفشگرنامه‌، حمام‌نامه‌، بربرنامه‌ سلمانى‌، خياط نامة دلسوز، ساقى‌نامه‌ بروسه‌لى‌، همانجا؛ ميدان‌ لاروس‌، ؛ II/267 «دائرةالمعارف‌ ترك‌»، همانجا. ارزش‌ آثار بليغ‌ توسط شاعران‌ پس‌ از دورة تنظيمات‌ از جمله‌ نامق‌ كمال‌ و معلم‌ ناجى‌ شناخته‌ شد و ديوان‌ اشعارش‌ با 59` بيت‌ به‌ كوشش‌ ابوالضيا توفيق‌ در 303ق‌/886م‌ در استانبول‌ به‌ چاپ‌ رسيد «دائرةالمعارف‌ زبان‌»، همانجا.
مآخذ: بروسه‌لى‌، محمدطاهر، عثمانلى‌ مؤلفلري‌، استانبول‌، 333ق‌/915م‌؛ ثريا، محمد، سجل‌ عثمانى‌ تذكرةمشاهيرعثمانيه‌، استانبول‌، 311ق‌؛ نيز:
2 ; IA; Meydan Larousse, Istanbul, 1987; T O rk ansiklopedisi, Istanbul, 1968; T O rk dili ve edebiyat o ansiklopedisi, Istanbul, 1976-1977; T O rkiye diyanet vakf o Isl @ m ansiklopedisi, Istanbul, 1992.
جلال‌ خسروشاهى‌