بَلَوي‌، ابو عامر محمد بن‌ احمد د 59ق‌/164م‌، اديب‌، شاعر، مورخ‌ و كاتب‌ اندلسى‌. اجداد وي‌ اهل‌ شهر سالم‌ در شمال‌ اندلس‌ بودند و خود در طرطوشه‌ زاده‌ شد، به‌همين‌ سبب‌، منابع‌ از او به‌ سالمى‌ طرطوشى‌ نسبت‌ طرطوسى‌ در بعضى‌ منابع‌ نادرست‌ است‌ ياد كرده‌اند ضبى‌، 3؛ ذهبى‌، 88؛ صفدي‌، /11؛ سخاوي‌، 23. وي‌ بيشتر عمر خود را در مرسيه‌ گذراند و در اشبيليه‌ وفات‌ يافت‌ ذهبى‌، صفدي‌، همانجاها؛ مقري‌، /9؛ زركلى‌، /18. عبدالمنعم‌ ابن‌ فرس‌ او را در مرسيه‌ ديده‌، و از او روايت‌ كرده‌ است‌. ابوالقاسم‌ ابن‌ بَرّاق‌ نيز به‌ روايت‌ از وي‌ پرداخته‌، و با او مكاتباتى‌ داشته‌ است‌ ذهبى‌، همانجا؛ ابن‌ قاضى‌ شهبه‌، 9؛ شكيب‌ ارسلان‌، /6.
بلوي‌ در پايان‌ دورة مرابطون‌ و آغاز حكومت‌ موحدون‌ مى‌زيست‌ و كاتب‌ ابن‌ مردنيش‌ ه م‌ بود. او در يك‌ قطعة بيتى‌ كه‌ به‌ «الشرق‌» شهرت‌ يافته‌، مجلس‌ باده‌ نوشى‌ امير و معشوق‌ او را وصف‌ كرد و از او پاداش‌ گرفت‌ ابن‌ خطيب‌، /23؛ شكيب‌ ارسلان‌، /6، 79. افزون‌ بر اين‌، از مجموعة اشعار او ظاهراً تنها بيت‌ باقى‌ مانده‌ است‌ مقري‌، /88.
اگر چه‌ به‌ بلوي‌ حدود 9 كتاب‌ نسبت‌ داده‌اند، ولى‌ جز انموذج‌ العلوم‌ وي‌، هيچ‌ كدام‌ بر جاي‌ نمانده‌ است‌. ظاهراً اين‌ آثار در زمان‌ خود مؤلف‌ مورد توجه‌ بوده‌ است‌ و نويسندگان‌ بعدي‌ به‌ برخى‌ از آنها همچون‌ كتاب‌ تاريخ‌ وي‌ استناد كرده‌اند مثلاً ابن‌ ابار، 2، 0، 2، 91. در نفح‌ الطيب‌ مقري‌ هم‌ از كتاب‌ تاريخ‌ و دررالقلائد و غرر الفوائد وي‌ بارها ياد شده‌ است‌ مثلاً نك: /26، /86.
انموذج‌ العلوم‌ بلوي‌ كتابى‌ است‌ دائرة المعارف‌ گونه‌ كه‌ در آن‌ به‌ وصف‌ و تعريف‌ 4 علم‌ مانند علم‌ اللغة، نحو، صرف‌، وضع‌، اسناد، فرائض‌ و طب‌، پرداخته‌ است‌. نسخه‌اي‌ مورخ‌ 177ق‌، از اين‌ كتاب‌ در مدرسة مسعودية ديار بكر موجود است‌ فلوگل‌، ؛ I/10 نيز نك: هوتسما، 6 º ÍÊ읡 .535
اين‌ آثار نيز به‌ بلوي‌ نسبت‌ داده‌ شده‌، اما تا كنون‌ نسخه‌اي‌ از آنها به‌ دست‌ نيامده‌ است‌: الازهار فى‌ اختلاف‌ الليل‌ و النهار؛ الاسرار فى‌التجارب‌ و الاخبار؛ الاعتذار فى‌ القصص‌ و الاخبار على‌ نهايةالتقريب‌ و الاختصار؛ بستان‌ الانفس‌ فى‌ نظم‌ اعيان‌ الاندلس‌؛ تذكرة الازمان‌ و تبصرة الاذهان‌؛ حلية الكاتب‌ و بغية الطالب‌ فى‌ الامثال‌ السائرة و الاشعار النادرة؛ حلية اللسان‌ و بغية الانسان‌، در اوصاف‌ و تشبيهات‌ و اشعار مشهور؛ درر القلائد و غررالفوائد، در اخبار اندلس‌؛ سراج‌ الاسلام‌؛ السلك‌ المنظوم‌ و المسك‌ المختوم‌؛ الشفاء فى‌ طب‌ الادواء؛ طبقات‌ الشعراء الاعلام‌ فى‌ الجاهلية و الاسلام‌؛ العبارة؛ عبرة العبر و عجائب‌ القدر؛ الفتنة الكائنة على‌ اللمتونين‌؛ المنتخب‌ من‌ لغات‌ العرب‌؛ منهاج‌ الاسلام‌ من‌ مجرد كلام‌ النبى‌ ص‌ نك: ضبى‌، سخاوي‌، همانجاها؛ حاجى‌ خليفه‌، /055، 404؛ عنان‌، /50؛ قس‌: دندش‌، 40-41، كه‌ از كتابهاي‌ مورد اشارة وي‌، 4 تاي‌ آنها در هيچ‌ منبع‌ ديگري‌ ديده‌ نمى‌شود.
مآخذ: ابن‌ ابار، محمد، الحلة السيراء، به‌ كوشش‌ حسين‌ مونس‌، قاهره‌، 963م‌؛ ابن‌ خطيب‌، محمد، الاحاطة، به‌ كوشش‌ محمد عبدالله‌ عنان‌، قاهره‌، 394ق‌/ 974م‌؛ ابن‌قاضى‌ شبهه‌، ابوبكر، طبقات‌ النحاة و اللغويين‌، به‌ كوشش‌ محسن‌ غياض‌، نجف‌، 974م‌؛ حاجى‌ خليفه‌، كشف‌؛ دندش‌، عصمت‌ عبداللطيف‌، الاندلس‌ فى‌ نهاية المرابطين‌ و مستهل‌ الموحدين‌، بيروت‌، 408ق‌/988م‌؛ ذهبى‌، محمد، تاريخ‌ الاسلام‌، حوادث‌ سالهاي‌ 51 -60ق‌، به‌ كوشش‌ عمر عبدالسلام‌ تدمري‌، بيروت‌، 415ق‌/ 995م‌؛ زركلى‌، اعلام‌؛ سخاوي‌، محمد، الاعلان‌ بالتوبيخ‌ لمن‌ ذم‌ التاريخ‌، بيروت‌، 403ق‌/983م‌؛ شكيب‌ ارسلان‌، الحلل‌ السندسية، بيروت‌، 358ق‌/ 939م‌؛ صفدي‌، خليل‌، الوافى‌ بالوفيات‌، به‌ كوشش‌ س‌. ددرينگ‌، ويسبادن‌، 401ق‌/981م‌؛ ضبى‌، احمد، بغية الملتمس‌، به‌ كوشش‌ ف‌. كودرا، مادريد، 884م‌؛ عنان‌، محمد عبدالله‌، دولة الاسلام‌ فى‌ الاندلس‌، قاهره‌، 411ق‌/ 990م‌؛ مقري‌، احمد، نفح‌الطيب‌، به‌ كوشش‌ احسان‌ عباس‌، بيروت‌، 408ق‌/988م‌؛ نيز:
O gel, G., Arabischen, persischen, und t O rkischen Handschriften, Wien, 1865; Hitti, Ph. K. et al., Descriptive Catalog of the Garrett Collection of Arabic Manuscripts, Princeton, 1938; Houtsma, M. Th., Catalogue d'une collection de manuscrits arabes et turcs, Leiden, 1886.
رضوان‌ مساح‌