بلْمه‌، شهري‌كوچك‌و واحه‌اي‌به‌همين‌نام‌در صحراي‌بزرگ‌افريقا، واقع‌در شرق‌نيجر. اين‌شهر در زبان‌محلى‌«توگى‌» يا «تزيگى‌» خوانده‌مى‌شود و بلمه‌نامى‌است‌كه‌عربها برآن‌نهاده‌اند. واحة بلمه‌كه‌در عربى‌كَوار و در زبان‌محلى‌اِنَّري‌توگه‌به‌معناي‌وادي‌صخره‌ها خوانده‌مى‌شود، با ارتفاع‌متوسط 30 متر از سطح‌دريا در 80 كيلومتري‌شمال‌درياچة چاد واقع‌است‌. ساكنان‌اين‌واحه‌را مردمانى‌از قوم‌تيبّو و كانوري‌تشكيل‌مى‌دهند نك: ناختيگال‌، 2 ¡ º II/67 بريتانيكا، ؛ II/21 2 ؛ EIII/614 .IA, مركز اين‌ واحه‌ شهر بلمه‌ است‌ كه‌ در 8 و 1 طول‌ شرقى‌ و 2 و 6 عرض‌ شمالى‌ واقع‌ است‌ «اطلس‌...»، 46 ¡ «كليد نمايه‌»، .20
اين‌شهر از ديرباز به‌سبب‌داشتن‌معادن‌نمك‌از اهميت‌خاصى‌برخوردار بود و آمد و شد كاروانهاي‌خريدار نمك‌از ديگر نقاط افريقا، بدان‌جا آن‌را به‌صورت‌مركزي‌براي‌تجارت‌نمك‌درآورده‌بود. صادرات‌نمك‌از بلمه‌، يكى‌از بزرگ‌ترين‌و معروف‌ترين‌فعاليتهاي‌بازرگانى‌افريقا در سدة 3ق‌/9م‌به‌شمار مى‌رفته‌است‌. برخى‌از كاروانهاي‌حمل‌نمك‌از چندين‌قطار شتر تشكيل‌مى‌يافت‌. تا پيش‌از آغاز دورة استعمار در افريقا، سالانه‌تا 0 هزار بار شتر نمك‌از بلمه‌صادر مى‌شده‌است‌بوويل‌، 51 º ديويدسن‌، 6 º اسوالد، .19 اين‌ نمكها از معادنى‌ كه‌ در دو كيلومتري‌ شمال‌ غربى‌ بلمه‌ واقعند، استخراج‌ مى‌شود. اهالى‌ در فصل‌ گرما با حفر چاههايى‌ به‌ ژرفاي‌ دو متر، آبهاي‌ شور را به‌ حوضچه‌هايى‌ منتقل‌ مى‌كنند و با تبخير اين‌ آبها، نمك‌ خالص‌ فراوانى‌ به‌ دست‌ مى‌آورند نك: 2 .EI
پيشينه‌: به‌ روايتى‌، سپتيموس‌ فلاكوس‌، سردار رومى‌ در 0م‌ به‌ هنگام‌ تعقيب‌ گارامانتها چادرنشينان‌ سياه‌پوست‌ در صحراي‌ بزرگ‌ افريقا، تا بلمه‌ پيش‌رفت‌ كُرنوَن‌، .I/72 نخستين‌ تماس‌ بلمه‌ با اسلام‌ مربوط به‌ زمان‌ حملة عقبةبن‌ نافع‌ به‌ كوار در 6ق‌/66م‌ است‌. اين‌ تماس‌ البته‌ بسيار سطحى‌ و زودگذر بود و نشانه‌هايى‌ از حضور مسلمانان‌ در بلمه‌ پس‌ از اين‌ تاريخ‌ دردست‌ نيست‌ نك: ابن‌ عبدالحكم‌، 94- 95؛ كوك‌، 36. جغرافى‌نويسان‌ و مورخان‌ مسلمان‌ نيز در آثار خود دربارة اين‌ بخش‌ از صحراي‌ بزرگ‌ افريقا، به‌ اشاراتى‌ بسيار كوتاه‌ بسنده‌ كرده‌اند، اما همين‌ قدر مى‌توان‌ گفت‌ كه‌ ناحية كوار در دورة ادريسيان‌ به‌ سبب‌ معادن‌ زاج‌ سفيد آن‌ شهرتى‌ داشته‌ است‌ نك: ادريسى‌، /9؛ كوك‌، همانجا.
در دورة توسعة ارضى‌ امپراتوري‌ عثمانى‌ در افريقا، بلمه‌ نيز در قلمرو آنان‌ قرار گرفت‌ و عثمانيها براي‌ نظارت‌ بر راههايى‌ كه‌ از تريپولى‌ در ليبى‌، به‌ دشت‌ بُرنو در نيجر مى‌رفت‌، پادگانى‌ در بلمه‌ احداث‌ كردند رايت‌، 18 º äÇÎÊíÇᝡ .II/67 در 317ق‌/899م‌ به‌ موجب‌ توافقى‌ كه‌ بر سر تقسيم‌ اراضى‌ افريقا، ميان‌ انگلستان‌ و فرانسه‌ صورت‌ گرفت‌، بلمه‌ در زمرة متصرفات‌ فرانسه‌ در افريقاي‌ غربى‌ درآمد، اما دولت‌ عثمانى‌ با اين‌ تصميم‌ به‌ مخالفت‌ پرداخت‌ و به‌ دنبال‌ آن‌ در 902م‌، نظاميانى‌ را در آنجا مستقر كرد. در واكنش‌ به‌ اين‌ عمل‌، فرانسه‌ در 906م‌، نيروهايى‌ به‌ اين‌ سرزمين‌ گسيل‌ داشت‌ و بلمه‌ را بدون‌ هيچ‌ درگيري‌ به‌ تصرف‌ درآورد و در 325ق‌/907م‌ اين‌ منطقه‌ و مناطق‌ پيرامون‌ آن‌ را ضميمة منطقة نظامى‌ نيجر كرد كوك‌، 38.
مآخذ: ابن‌ عبدالحكم‌، عبدالرحمان‌، فتوح‌ مصر و اخبارها، قاهره‌، 411ق‌/ 991م‌؛ ادريسى‌، محمد، نزهةالمشتاق‌، بيروت‌، 409ق‌/989م‌؛ كوك‌، ژ.م‌.، مسلمانان‌ افريقا، ترجمة اسدالله‌ علوي‌، مشهد، 373ش‌؛ نيز:
, E. W., Caravans of the Old Sahara, London, 1933; Britannica, 1978; Britannica Atlas, Chicago, 1996; Cornevin, R. and M. Cornevin, Histoire de l'Afrique, Paris, 1964; Davidson, B., Africa in Modern History, London, 1978; EI 2 ; IA; Nachtigal, G., Sahara and Sudan, tr. A. G. B. Fisher and H. J. Fisher, London, 1980; Osswald, R., Das Sokoto - Kalifat und seine ethnischen Grundlagen, Beirut, 1986; Wright, j., Libya, Chad and the Central Sahara, London, 1989.
بخش‌جغرافيا