بِلْگْرامى‌، اميرحيدر 165-217ق‌/752-802م‌، پسر نورالحسين‌و نوادة مير غلامعلى‌آزادِ شاعر، فقيه‌حنفى‌، تاريخ‌نگار، شاعر و نحوي‌شبه‌قاره‌. وي‌در بلگرام‌زاده‌شد و در سالگى‌پدر خود را از دست‌داد. آموزشهاي‌ابتدايى‌را نزد سيدمحمد متخلص‌به‌شاعر بلگرامى‌د 185ق‌/771م‌در زادگاه‌خود فرا گرفت‌؛ سپس‌در 179ق‌/765م‌نيايش‌وي‌را نزد خود به‌اورنگ‌آباد فرا خواند و به‌آموزش‌و پرورش‌او پرداخت‌على‌حسن‌، 9.
اميرحيدر در اورنگ‌آباد نزد نورالهدي‌اورنگ‌آبادي‌د 210ق‌/ 795م‌و حكيم‌عبدالسلام‌برهان‌پوري‌د 192ق‌/778م‌دانش‌اندوخت‌عبدالحى‌، /3 و در زبان‌عربى‌و فارسى‌و اقسام‌نثر و نظم‌مهارت‌يافت‌افسوس‌، 59-60. آن‌گاه‌از طرف‌كمپانى‌هند شرقى‌در دادگاه‌عالى‌دارالامارة كلكته‌مفتى‌و قاضى‌كل‌شد و سالها در اين‌سمت‌ماند همانجاها؛ حبيب‌الرحمان‌، 20. وي‌در فقه‌و قضا دستى‌قوي‌داشت‌و مردي‌متدين‌و دادگر به‌شمار مى‌رفت‌افسوس‌، على‌حسن‌، همانجاها؛ خليل‌، 4؛ ملكاپوري‌، 18-19.
اميرحيدر در راه‌سفر از كلكته‌به‌عظيم‌آباد در مرشدآباد درگذشت‌على‌حسن‌، همانجا. وي‌فرزندي‌به‌نام‌اميرحسن‌داشت‌كه‌مؤلف‌كتابى‌به‌زبان‌فارسى‌، موسوم‌به‌المداخل‌والمخارج‌است‌كه‌نسخه‌اي‌از آن‌موجود است‌آقابزرگ‌، 0/35. احفاد و اعقاب‌اميرحيدر به‌مذهب‌تشيع‌گرويدند و هم‌اكنون‌در دكن‌و پاكستان‌زندگى‌مى‌كنند اردو...،/06.
آثار: نوشته‌هاي‌اميرحيدر همگى‌به‌زبان‌فارسى‌است‌:
. رساله‌در احكام‌عُشر و خراج‌مالكان‌زمين‌و بيان‌عاشر، از ديدگاه‌فقه‌اسلامى‌كه‌در 207ق‌/793م‌تأليف‌كرد و همان‌سال‌در كلكته‌به‌طبع‌رسيد. ترجمة انگليسى‌اين‌كتاب‌در مجموعة «رسائل‌شرقى‌» در212ق‌/797م‌در همان‌جا چاپ‌شد.
. تحقيق‌الاصطلاحات‌، فرهنگ‌نامه‌اي‌الفبايى‌است‌، مشتمل‌بر واژه‌ها و اصطلاحات‌ادبى‌و عرفانى‌و كلامى‌، همراه‌با نام‌و مختصري‌از احوال‌برخى‌شاعران‌. پاره‌اي‌از تعابير كنايى‌و استعاري‌رسوم‌و شعاير ايرانى‌و هندي‌اين‌اثر جالب‌است‌. منابع‌اين‌فرهنگ‌ديوانهاي‌استادان‌شعر فارسى‌، محاورات‌مردم‌و شنيده‌هاي‌مؤلف‌از آزاد بلگرامى‌است‌. در اين‌فرهنگ‌براي‌هر اصطلاح‌، شاهد شعري‌هم‌ذكر گرديده‌، و معناي‌آن‌با معنا يا معانى‌مندرج‌در فرهنگ‌نامه‌هاي‌مشابه‌سنجيده‌شده‌است‌. نسخه‌اي‌از اين‌كتاب‌در تهران‌نگهداري‌مى‌شود شورا، 0/554.
. ديوان‌. اميرحيدر به‌فارسى‌شعر مى‌سروده‌، و «امير» تخلص‌مى‌كرده‌است‌. آزاد بلگرامى‌در بياض‌خود خطى‌، شم 40 فارسى‌، لكهنو، كتابخانة ندوةالعلماء اشعار او را ثبت‌كرده‌است‌. در تذكره‌هاي‌شعرا نيز نمونة كلام‌او آمده‌است‌على‌حسن‌، همانجا؛ ملكاپوري‌، 19.
. رقعات‌حيدر، نسخة خطى‌آن‌موجود در كتابخانة آصفيه‌ فهرست‌...،/24.
. سوانح‌اكبري‌، در تاريخ‌اكبر پادشاه‌از تولد تا سال‌4 جلوس‌او مطابق‌با 87ق‌/579م‌. عمدة مطالب‌آن‌براساس‌اكبرنامة ابوالفضل‌علامى‌، و ديگر آثاري‌چون‌منتخب‌التواريخ‌بدائونى‌، و اكبرنامة الله‌داد قاضى‌و تاريخ‌فرشته‌نگاشته‌شده‌است‌. نسخة خطى‌اين‌كتاب‌در لندن‌نگهداري‌مى‌شود ريو، .III/930
. كلمات‌ النبيل‌ فى‌ شرح‌ انشاء ميرعبدالجليل‌، در 186ق‌/772م‌ در شرح‌ آيات‌ قرآنى‌ و كلمات‌ دشوار كتاب‌ انشاء عبدالجليل‌ بلگرامى‌ د 138ق‌/726م‌ نگاشته‌ شد. اين‌ كتاب‌ در 269ق‌/853م‌ در كانپور به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌.
. منتخب‌ الصرف‌، در دستور زبان‌ عربى‌. گزيدة آن‌ به‌ كوشش‌ رولاندسن‌ در 243ق‌/827م‌ در مدرس‌ طبع‌ شده‌ است‌.
. منتخب‌ النحو، در اقسام‌ اسم‌ و فعل‌ و حرف‌ در زبان‌ عربى‌. اين‌ كتاب‌ در 214ق‌/799م‌ تأليف‌، و در 292ق‌/875م‌ در مدرس‌ چاپ‌ شده‌ است‌.
مآخذ: آقابزرگ‌، الذريعة؛ اردو دائرة معارف‌اسلاميه‌، پنجاب‌/ لاهور، 384ق‌/ 964م‌؛ افسوس‌، مير شيرعلى‌، آرايش‌محفل‌، به‌كوشش‌كلب‌على‌خان‌فائق‌، لاهور، 963م‌؛ حبيب‌الرحمان‌، حكيم‌، ثلاثة غساله‌، ترجمه‌و تعليقات‌عارف‌نوشاهى‌، لاهور، 995م‌؛ خليل‌، على‌ابراهيم‌، صحف‌ابراهيم‌، به‌كوشش‌عابدرضا بيدار، پتنه‌، 978م‌؛ شورا، خطى‌؛ عبدالحى‌، نزهة الخواطر، حيدرآباد دكن‌، 399ق‌/979م‌؛ على‌حسن‌خان‌، صبح‌گلشن‌، بهوپال‌، 295ق‌؛ فهرست‌كتب‌عربى‌، فارسى‌و اردو مخزونة كتب‌خانة آصفية سركار عالى‌، حيدرآباد دكن‌، 332ق‌؛ ملكاپوري‌، محمد عبدالجبار خان‌، محبوب‌الزمن‌تذكرة شعراي‌دكن‌، حيدرآباد دكن‌، 333ق‌؛ نيز:
, Ch., Catalogue of the Persian Manuscripts in the British Museum, London, 1966.
عارف‌نوشاهى‌