بُصْرَوي‌، ابوالحسن‌ محمدبن‌ محمدبن‌ احمد د ربيع‌الاول‌ 43/ ژوئية 051، فقيه‌ امامى‌ شام‌. وي‌ به‌ بُصري‌، روستايى‌ در مجاورت‌ عُكبَرا و در نزديكى‌ بغداد منسوب‌ است‌ سمعانى‌، /52-53؛ ياقوت‌، /54- 55. دربارة سالهاي‌ نخستين‌ زندگانى‌ بصروي‌ آگاهى‌ چندانى‌ در دست‌ نيست‌ و شهرت‌ او به‌ سبب‌ شاگردي‌ وي‌ نزد سيدمرتضى‌ د 36ق‌ و نيز تأليف‌ آثاري‌ است‌ كه‌ از خود بر جاي‌ گذاشته‌ است‌. وي‌ نزد سيدمرتضى‌ در علم‌ كلام‌ دانش‌ آموخته‌، و مدت‌ درازي‌ را به‌ ملازمت‌ با وي‌ گذرانده‌ همانجاها، و فهرستى‌ از كلية تأليفات‌ او را فراهم‌ آورده‌ است‌. سيدمرتضى‌ نيز بدين‌ سبب‌ در شعبان‌ 17 در نقل‌ تمامى‌ مصنفات‌ خود اجازه‌اي‌ خاص‌ به‌ او داده‌ است‌ براي‌ متن‌ كامل‌ اين‌ اجازه‌، نك: افندي‌، / 8-9، / 58.
از جملة شاگردان‌ بصروي‌ مى‌توان‌ به‌ ابن‌ شريف‌ اكمل‌ بحرانى‌ و نيز جبرئيل‌ بن‌ اسماعيل‌ قمى‌ پدر شاذان‌ بن‌ جبرئيل‌ اشاره‌ كرد حر عاملى‌، /99؛ تستري‌، 2. در ميان‌ كسانى‌ كه‌ از او روايت‌ كرده‌اند، كسانى‌ با مذاهبى‌ غيرامامى‌ نيز ديده‌ مى‌شوند كه‌ از جملة ايشان‌ مى‌توان‌ به‌ خطيب‌ بغدادي‌ اشاره‌ كرد نك: سمعانى‌، /53.
آراء فقهى‌ بصروي‌ نزد شيعه‌ همواره‌ از جايگاه‌ خاصى‌ برخوردار بوده‌ است‌. ديدگاههاي‌ وي‌ كه‌ احتمالاً به‌ خصوص‌ در كتاب‌ او با عنوان‌ المفيد فى‌ التكليف‌ بازتاب‌ يافته‌ بوده‌ نك: آثار، پيوسته‌ مورد استفادة فقيهان‌، از جمله‌ صاحب‌ نزهة الناظر براي‌ نمونه‌، نك: ص‌ 0 و شهيد اول‌ /2 قرار گرفته‌ است‌. از جملة آراء وي‌ كه‌ در آثار فقهى‌ سده‌هاي‌ بعد بازتاب‌ خاصى‌ داشته‌ است‌، مى‌توان‌ به‌ طهارت‌ آب‌ چاه‌ ملاقات‌ يافته‌ با نجاست‌، تنها در صورت‌ كر بودن‌ آن‌، اشاره‌ كرد عاملى‌، /4 - 5. همچنين‌ از ديگر آراء خاص‌ وي‌ شرط صحت‌ رَمى‌ جَمَرات‌ داشتن‌ وضوست‌ نزهة ...، همانجا. مجلسى‌ نيز به‌ برخى‌ آراء فقهى‌ وي‌ اشاره‌ دارد 8/22.
وي‌ در سرودن‌ شعر توانا بود؛ منابع‌ گوناگون‌ از جمله‌ سمعانى‌ همانجا شعر او را نيكو، و مضامين‌ آن‌ را دل‌نشين‌ دانسته‌اند نيز نك: ابن‌ ماكولا، /77؛ ابن‌ تغري‌ بردي‌، /2. قطعه‌هايى‌ از شعر وي‌ را خطيب‌ بغدادي‌ /36 نقل‌ كرده‌ كه‌ بيشتر در مذمت‌ دنيا سروده‌ شده‌ است‌. بصروي‌ در بغداد از دنيا رفت‌ صفدي‌، /20.
آثار:
. فهرستى‌ از تأليفات‌ سيدمرتضى‌ توسط بصروي‌ فراهم‌ شده‌، و با صورت‌ اجازه‌اي‌ از سيدمرتضى‌ همراه‌ گشته‌ است‌. نسخه‌اي‌ از آن‌ در كتابخانة مركزي‌ دانشگاه‌ تهران‌ همراه‌ مجموعه‌اي‌ شم 914 موجود است‌ مركزي‌، 6/ 98؛ نيز نك: افندي‌، /4-9، / 58؛ آقابزرگ‌، طبقات‌، قرن‌ ق‌،83؛ محيى‌الدين‌،31. همچنين‌ نسخه‌اي‌ از اين‌ اجازه‌ در آغاز مجموعة رسائل‌ سيدمرتضى‌ در كتابخانة آستان‌ قدس‌ رضوي‌ درج‌ شده‌ است‌ آقابزرگ‌، الذريعة، / 16؛ آستان‌ ...، 00-01.
. المفيد فى‌ التكليف‌، كه‌ داراي‌ زمينة فقهى‌ است‌ و اكنون‌ نشانى‌ از نسخ‌ آن‌ بر جاي‌ نمانده‌ است‌ نك: ابن‌ شهر آشوب‌، 36؛ حر عاملى‌، /99، ولى‌ مى‌دانيم‌ كه‌ اين‌ اثر دست‌ كم‌ تا زمان‌ شهيد اول‌ وجود داشته‌، و در دسترس‌ وي‌ بوده‌ است‌ نك: شهيد اول‌، همانجا. اين‌ كتاب‌ را ابن‌ شريف‌ اكمل‌ بحرانى‌ و نيز جبرئيل‌ بن‌ اسماعيل‌ قمى‌ از بصروي‌ روايت‌ كرده‌اند حر عاملى‌، همانجا. همچنين‌، اين‌ كتاب‌ در دوره‌هاي‌ مختلف‌ به‌ عنوان‌ يك‌ كتاب‌ درسى‌ فقه‌ شيعه‌ تعليم‌ داده‌ مى‌شده‌ است‌؛ به‌ عنوان‌ نمونه‌، محمد بن‌ جعفر مشهدي‌ در رمضان‌ 73 آن‌ را از شاذان‌ بن‌ جبرئيل‌ قمى‌ فرا گرفته‌ است‌ آقابزرگ‌، طبقات‌، قرن‌ ق‌، 28، 52.
-. از ديگر آثار بصروي‌ مى‌توان‌ به‌ كتاب‌ المعتمد، احتمالاً با موضوع‌ فقه‌، و نيز ديوان‌ شعر او اشاره‌ كرد افندي‌، / 58.
مآخذ: آستان‌ قدس‌ ف‌، فهرست‌؛ آقابزرگ‌، الذريعة؛ همو، طبقات‌ اعلام‌ الشيعة، به‌ كوشش‌ علينقى‌ منزوي‌، بيروت‌، 391-392ق‌؛ ابن‌ تغري‌ بردي‌، النجوم‌؛ ابن‌ شهر آشوب‌، محمد، معالم‌ العلماء، نجف‌، 380ق‌/961م‌؛ ابن‌ ماكولا، على‌، الاكمال‌، به‌ كوشش‌ نايف‌ عباس‌، بيروت‌، مكتبة محمد امين‌ دمج‌؛ افندي‌، عبدالله‌، رياض‌ العلماء، به‌ كوشش‌ احمد حسينى‌، قم‌، 401ق‌؛ تستري‌، اسدالله‌، مقياس‌ الانوار، چ‌ سنگى‌، تبريز، 322ق‌؛ حر عاملى‌، محمد، امل‌ الا¸مل‌، به‌ كوشش‌ احمد حسينى‌، قم‌، 362ش‌؛ خطيب‌ بغدادي‌، احمد، تاريخ‌ بغداد، قاهره‌، 349ق‌؛ سمعانى‌، عبدالكريم‌، الانساب‌، به‌ كوشش‌ عبدالرحمان‌ معلمى‌، حيدرآباد دكن‌، 383ق‌/963م‌؛ شهيد اول‌، محمد، غاية المراد، به‌ كوشش‌ رضا مختاري‌، قم‌، 414ق‌؛ صفدي‌، خليل‌، الوافى‌ بالوفيات‌، به‌ كوشش‌ هلموت‌ ريتر، بيروت‌، 381ق‌/962م‌؛ عاملى‌، محمد، مدارك‌ الاحكام‌، بيروت‌، 411ق‌/990م‌؛ مجلسى‌، محمد باقر، بحار الانوار، بيروت‌، 403ق‌/ 983م‌؛ محيى‌الدين‌، عبدالرزاق‌، ادب‌ المرتضى‌، بغداد، 957م‌؛ مركزي‌، خطى‌؛ نزهة الناظر، منسوب‌ به‌ يحيى‌ بن‌ سعيد حلى‌، به‌ كوشش‌ احمد حسينى‌ و نورالدين‌ واعظى‌، نجف‌، 381ق‌؛ ياقوت‌، بلدان‌. حسين‌ فرهنگ‌ انصاري‌