بِشْرِ بْن‌ِ صَفْوان‌ِ كَلْبى‌، از امراي‌ مشهور عصر اموي‌ در اوايل‌ سدة ق‌/م‌. از زندگى‌ او اطلاع‌ اندكى‌ در دست‌ است‌؛ پيش‌ از آنكه‌ به‌ امارت‌ مصر منصوب‌ گردد، از سوي‌ عمر بن‌ عبدالعزيز حك 9-01ق‌/ 18-20م‌ براي‌ نظارت‌ و بررسى‌ كارهاي‌ عدي‌ بن‌ ارطاة، امير فارس‌ كه‌ عمال‌ وي‌ متهم‌ به‌ فساد مالى‌ بودند، به‌ آن‌ ديار رفت‌ ابن‌ سعد، /92. در 01ق‌ يزيد بن‌ عبدالملك‌ خليفة وقت‌، وي‌ را به‌ جاي‌ ايوب‌ ابن‌ شُرَحبيل‌ به‌ امارت‌ مصر منصوب‌ كرد خليفه‌، /72؛ بسوي‌، /45؛ كندي‌، 0؛ قلقشندي‌، /20.
بشر در دوران‌ امارت‌ خود در مصر دو كار مهم‌ انجام‌ داد: نخست‌ آنكه‌ به‌ فرمان‌ يزيد بن‌ عبدالملك‌، «زيادتى‌»، يعنى‌ عطاياي‌ اضافى‌ را كه‌ عمر بن‌ عبدالعزيز به‌ برخى‌ كسان‌ اختصاص‌ داده‌ بود، ممنوع‌ كرد كندي‌، همانجا؛ ابن‌ تغري‌ بردي‌، /44؛ ديگر آنكه‌ به‌ سرشماري‌ قبايل‌ عرب‌ و تدوين‌ ديوانى‌ براي‌ برخى‌ از آنان‌ پرداخت‌، چه‌، اعضاي‌ قبيلة قضاعه‌ در ميان‌ ديگر قبايل‌ عرب‌ آن‌ ديار پراكنده‌ شده‌ بودند و بشر با اجازة قبيله‌ همه‌ را در يك‌جا گرد آورد و ديوان‌ دفتر سرشماري‌ جداگانه‌اي‌ براي‌ آنها تدوين‌ كرد. اين‌ ديوان‌ پس‌ از ديوان‌ عمرو بن‌ عاص‌، عمر بن‌ عبدالعزيز و قرة بن‌ شريك‌، چهارمين‌ ديوان‌ قبايل‌ عرب‌ مستقر در مصر است‌ كندي‌، 0-1؛ ابن‌ تغري‌ بردي‌، همانجا.
بشر در سال‌ دوم‌ امارت‌ خود در مصر، مأمور حكومت‌ افريقيه‌ شد و در شوال‌ 02/آوريل‌ 21 به‌ آنجا رفت‌ و برادر خود حنظله‌ را بر مصر گمارد خليفه‌، /74؛ كندي‌، 1. علت‌ انتخاب‌ بشر به‌ امارت‌ افريقيه‌ آن‌ بود كه‌ امير آن‌ ناحيه‌، يزيد بن‌ مسلم‌ به‌ سبب‌ ستمگري‌ با اهل‌ ذمه‌ باعث‌ شورش‌ مردم‌ شد و سرانجام‌ هم‌ به‌ قتل‌ رسيد ابن‌ تغري‌ بردي‌، /45؛ خليفه‌، /72؛ از اين‌رو، اوضاع‌ بحرانى‌ افريقيه‌ نيازمند حضور اميري‌ با كفايت‌ بود. فعاليت‌ بشر در افريقيه‌، به‌ سبب‌ موقعيت‌ خاص‌ منطقه‌، بيشتر جنبة نظامى‌ داشت‌؛ از جمله‌ مى‌توان‌ به‌ فرستادن‌ يزيد بن‌ مسروق‌ يَحصُبى‌ به‌ جنگ‌ در جزيرة سردانيه‌ ساردنى‌ كنونى‌ در 03ق‌ خليفه‌، /75؛ ابن‌ عساكر، 0/35، فرستادن‌عمر بن‌ فاتك‌ كلبى‌ به‌نبردي‌دريايى‌ در 04ق‌خليفه‌،/79؛ ابن‌ عساكر، همانجا، و تجهيز سپاهى‌ به‌ فرماندهى‌ محمد بن‌ ابى‌ بكر، از موالى‌ بنى‌ جُمح‌ به‌ قرسقه‌ و سردانيه‌ در 06ق‌ خليفه‌، /90؛ ابن‌عساكر، همانجا اشاره‌ كرد.
بشر در 05ق‌/23م‌ در رأس‌ هيأتى‌ به‌ قصد ديدار خليفه‌ از افريقيه‌ خارج‌ شد و چون‌ به‌ مصر رسيد، خبر مرگ‌ خليفه‌ را دريافت‌ و بى‌درنگ‌ به‌ افريقيه‌ بازگشت‌ خليفه‌، /85؛ كندي‌، 2؛ ابن‌ عساكر، 0/36. چون‌هشام‌ بن‌عبدالملك‌ 05- 25ق‌/23-43م‌ به‌ خلافت‌نشست‌، امارت‌ بشر را در افريقيه‌ تأييد كرد ابن‌ عذاري‌، /9. بشر در افريقيه‌ ماند تا در 09ق‌ خود در جنگ‌ صقلّيّه‌ سيسيل‌ شركت‌ كرد و در آن‌ پيروز شد و همان‌ سال‌ در قيروان‌ مرد. پس‌ از مرگ‌ او هشام‌ بن‌ عبدالملك‌ عبيدة بن‌ عبدالرحمان‌ سُلَمى‌ را به‌ امارت‌ افريقيه‌ گماشت‌ بلاذري‌، 24؛ قلقشندي‌، /18؛ ابن‌ تغري‌ بردي‌، همانجا.
مآخذ: ابن‌ تغري‌ بردي‌، النجوم‌ الزاهرة، قاهره‌، 383ق‌/963م‌؛ ابن‌ سعد، محمد، الطبقات‌ الكبري‌، بيروت‌، 405ق‌؛ ابن‌ عذاري‌، احمد، البيان‌ المغرب‌ فى‌ اخبار الاندلس‌ و المغرب‌، به‌ كوشش‌ كولن‌ و لوي‌ پرووانسال‌، بيروت‌، دارالثقافه‌؛ ابن‌ عساكر، على‌، تاريخ‌ مدينة دمشق‌، بيروت‌، 415ق‌/995م‌؛ بسوي‌، يعقوب‌، المعرفة و التاريخ‌، به‌ كوشش‌ اكرم‌ ضياء عمري‌، بغداد، 396ق‌/976م‌؛ بلاذري‌، احمد، فتوح‌ البلدان‌، به‌ كوشش‌ عبدالله‌ انيس‌ طباع‌، بيروت‌، 407ق‌/987م‌؛ خليفة بن‌ خياط، تاريخ‌، به‌ كوشش‌ سهيل‌ زكار، دمشق‌، 968م‌؛ قلقشندي‌، احمد، صبح‌ الاعشى‌، قاهره‌، 383ق‌/ 963م‌؛ كندي‌، محمد، الولاة و القضاة، به‌ كوشش‌ رون‌ گست‌، بيروت‌، 908م‌.
مجتبى‌ زروانى‌