بِشْرِبْن‌ِ سَري‌ّ، ابوعمرو د 95ق‌/11م‌، محدث‌ بصري‌ مكى‌ كه‌ به‌ سبب‌ داشتن‌ برخى‌ عقايد، نسبت‌ جَهمى‌ بودن‌ به‌ او داده‌ شده‌ است‌. برخى‌ وفات‌ وي‌ را در 96ق‌ دانسته‌اند ذهبى‌، تذكرة...، /56، قس‌: سير...، /34. از آنجا كه‌ عمر وي‌ را 3 سال‌ نوشته‌اند فاسى‌، /70؛ قس‌: بخاري‌، التاريخ‌ الكبير، /5، مى‌توان‌ ولادتش‌ را حدودسال‌ 32ق‌/ 50م‌ دانست‌.
بشر اهل‌ بصره‌ بود، آنگاه‌ به‌ مكه‌ مهاجرت‌ كرد و در آنجا مى‌زيست‌ همو، التاريخ‌ الصغير، 52. در بصره‌ از محضر مشايخى‌ همچون‌ حمّادبن‌ سَلَمه‌، و در مكه‌ از محمد بن‌ مسلم‌ طايفى‌، نافع‌ بن‌ عمر جُمَحى‌ و ابراهيم‌ ابن‌ طَهمان‌ حديث‌ شنيد. وي‌ در كوفه‌ يا جايى‌ ديگر از سفيان‌ ثوري‌ و ابن‌ مبارك‌ نيز دانش‌ آموخت‌ ذهبى‌، ميزان‌...، /17- 18؛ مزي‌، /23، و شايد در كوفه‌ از محضر مِسعَر بن‌ كِدام‌ نيز بهره‌ جست‌ نك: همانجا.
در ميان‌ مشايخ‌ وي‌ نام‌ ليث‌ بن‌ سعد از عالمان‌ مصر نيز آمده‌ است‌. نكتة قابل‌ توجه‌ دربارة مشايخ‌ وي‌ و كسانى‌ كه‌ بشر از ايشان‌ روايت‌ كرده‌، وجود گرايشهاي‌ متنوع‌ و مختلف‌ فكري‌ ميان‌ آنان‌ است‌؛ عبدالرحمان‌ بن‌ مهدي‌، داراي‌ گرايش‌ قَدَري‌ ابن‌ حجر، /79، مسعر بن‌ كدام‌ و ابراهيم‌ ابن‌ طهمان‌ داراي‌ گرايش‌ به‌ ارجاء نك: ابن‌ سعد، /65؛ ابن‌ حجر، /29، و عبدالرزاق‌ داراي‌ گرايش‌ به‌ تشيع‌ همو، /10-11 بودند.
در ميان‌ كسانى‌ كه‌ از بشر روايت‌ كرده‌اند، دو شخصيت‌ برجسته‌ و مهم‌ وجود دارد، يكى‌ از آن‌ دو احمد بن‌ حنبل‌، پيشواي‌ حنبليان‌ و يكى‌ از مروجان‌ انديشة اهل‌ حديث‌ نك: ه د، /18، و ديگري‌ يحيى‌ بن‌ آدم‌، فقيه‌ و محدث‌ نام‌آور كوفى‌ است‌ كه‌ وي‌ را داراي‌ گرايش‌ بَتْري‌ دانسته‌اند نك: همان‌، /13. علاوه‌ بر اين‌، از ميان‌ راويان‌ وي‌ مى‌توان‌ على‌ابن‌ مدينى‌ را نام‌ برد كه‌ از نظر داشتن‌ گرايش‌ معتزلى‌ نك: همان‌، /96 قابل‌ توجه‌ است‌ براي‌ فهرستى‌ از شيوخ‌ و راويان‌ وي‌، نك: مزي‌، /23-24.
دربارة جايگاه‌ اجتماعى‌ بشر بايد يادآور شد كه‌ وي‌ در امر تبليغ‌ و ارشاد كوشا بود و به‌ سبب‌ چيرگى‌ در وعظ لقب‌ «اَفْوَه‌» يافته‌ بود ابن‌ عدي‌، /49.
در كارنامة رجالى‌ بشر آنچه‌ جلب‌ نظر مى‌كند، انتساب‌ گرايشهاي‌ جهمى‌ به‌ اوست‌؛ البته‌ علت‌ اين‌ امر مربوط به‌ برداشت‌ خاص‌ وي‌ از آيات‌ و رواياتى‌ است‌ كه‌ به‌ ظاهر تصويري‌ جسمانى‌ از خداوند ارائه‌ مى‌دهند. در اين‌ زمينه‌، دربارة بشر دو مستند وجود دارد: يكى‌ نقل‌ احمدبن‌ حنبل‌ از بشر دربارة معناي‌ آية «... اِلى‌ رَبَّها ناظِرة» قيامت‌/ 5/3 و طفره‌ رفتن‌ بشر از بيان‌ معناي‌ ظاهري‌ آيه‌ كه‌ به‌ اعتراض‌ شديد حُميدي‌ فقيه‌ مكه‌، و مطرود شدن‌ بشر از اين‌ شهر منجر شد نك: احمدبن‌ حنبل‌، /32؛ و ديگر نقل‌ عُقيلى‌ حاكى‌ از آنكه‌ بشر نظر حمادبن‌ زيد را دربارة حديث‌ نبوي‌ «ينزل‌ ربنا الى‌ سماء الدنيا...» جويا شده‌، و مشكلات‌ مترتب‌ بر حمل‌ روايت‌ به‌ معناي‌ ظاهري‌ آن‌ را گوشزد كرده‌، و در اين‌ باره‌ گفته‌ است‌: «خداوند جابه‌جا نمى‌شود و در مكانش‌ هست‌ و هر گونه‌ كه‌ بخواهد به‌ خلقش‌ نزديك‌ مى‌شود» عقيلى‌، /43.
بشر خود از انتساب‌ به‌ جهميه‌ بيزاري‌ مى‌جست‌ يحيى‌ بن‌ معين‌، /88 و از همين‌رو، جز حميدي‌، كسانى‌ كه‌ او را جهمى‌ دانسته‌اند، بازگشت‌ وي‌ از گرايش‌ به‌ جهميه‌ را نيز يادآور شده‌ ابن‌ عدي‌، همانجا، و او را مبرا از اين‌ نسبت‌ بر شمرده‌اند مزي‌، /24؛ ذهبى‌، تذكرة، /55- 56؛ فاسى‌، /69. در يك‌ جمع‌ بندي‌ دربارة جهمى‌ بودن‌ بشر، بايد گفت‌ كه‌ هيچ‌ ارتباطى‌ ميان‌ او و شخصيتهاي‌ جهميه‌ گزارش‌ نشده‌، و اين‌ همانندي‌ فقط در تأويل‌ آيات‌ و روايات‌ بوده‌ است‌ و در ديگر ابعاد معرفتى‌ جهميه‌، همچون‌ مخلوق‌ نبودن‌ قرآن‌، پذيرشى‌ از جانب‌ وي‌ گزارش‌ نشده‌ است‌.
افزون‌ بر آنچه‌ گفته‌ شد، رجال‌ نويسان‌ او را به‌ عبارات‌ مختلف‌ ستوده‌، و او را ثقه‌، راستگو در حديث‌ و داراي‌ دقت‌ در ضبط و ثبت‌ احاديث‌ بر شمرده‌، و حديثش‌ را مستقيم‌ دانسته‌اند عجلى‌، 0؛ دارمى‌، 0؛ عقيلى‌، همانجا؛ ابن‌ ابى‌ حاتم‌، /58. احمدبن‌ حنبل‌ نيز حديث‌ وي‌ را داراي‌ اتقان‌ بسيار دانسته‌، و درايت‌ وي‌ در فهم‌ حديث‌ را ستوده‌ است‌ /02. بايد افزود كه‌ احاديث‌ وي‌ در كتب‌ سته‌ و از جمله‌ در صحيح‌ بخاري‌ نقل‌ شده‌ است‌.
مآخذ: ابن‌ ابى‌ حاتم‌، عبدالرحمان‌، الجرح‌ و التعديل‌، حيدرآباد دكن‌، 371ق‌؛ ابن‌ حجر عسقلانى‌، احمد، تهذيب‌ التهذيب‌، حيدرآباددكن‌، 325ق‌/907م‌؛ابن‌سعد، محمد، الطبقات‌ الكبري‌، بيروت‌، دارصادر؛ ابن‌ عدي‌، عبدالله‌، الكامل‌ فى‌ ضعفاء الرجال‌، بيروت‌، 405ق‌؛ احمدبن‌ حنبل‌، العلل‌ و معرفة الرجال‌، به‌ كوشش‌ طلعت‌ قوچ‌ ييگيت‌ و اسماعيل‌ جراح‌ اوغلى‌، آنكارا، 963م‌؛ بخاري‌، محمد، التاريخ‌ الصغير، به‌ كوشش‌ محمود ابراهيم‌ زايد، بيروت‌، 406ق‌؛ همو، التاريخ‌ الكبير، حيدر آباددكن‌، 382ق‌؛ دارمى‌، عثمان‌، التاريخ‌، به‌ كوشش‌ احمد محمد نور سيف‌، دمشق‌، دارالمأمون‌ للتراث‌؛ ذهبى‌، محمد، تذكرة الحفاظ، بيروت‌، دار احياء التراث‌ العربى‌؛ همو، سير اعلام‌ النبلاء، به‌ كوشش‌ شعيب‌ ارنؤوط و ديگران‌، بيروت‌، 406ق‌؛ همو، ميزان‌ الاعتدال‌، به‌ كوشش‌ على‌ محمد بجاوي‌، قاهره‌، 382ق‌؛ عجلى‌، احمد، تاريخ‌ الثقات‌، به‌ كوشش‌ عبدالمعطى‌ قلعجى‌، بيروت‌، 405ق‌؛ عقيلى‌، محمد، كتاب‌ الضعفاء الكبير، به‌ كوشش‌ عبدالمعطى‌ قلعجى‌، بيروت‌، 404ق‌؛ فاسى‌، محمد، العقد الثمين‌، به‌ كوشش‌ فؤاد سيد، بيروت‌، 406ق‌؛ قرآن‌ كريم‌؛مزي‌، يوسف‌، تهذيب‌ الكمال‌، به‌ كوشش‌ بشار عواد معروف‌، بيروت‌، 400ق‌/980م‌؛ يحيى‌ بن‌ معين‌، التاريخ‌، به‌ كوشش‌ احمد محمد نورسيف‌، مكه‌، 399ق‌. محمد كاظم‌ علوي‌