بَرْقَعيد، يكى‌ از چند شهر واقع‌ در ميان‌ راه‌ كاروان‌رو موصل‌ به‌ نصيبين‌ در سده‌هاي‌ 3 تا 6ق‌/9 تا 12م‌. موقعيت‌ كنونى‌ آن‌ را شايد بتوان‌ مكانى‌ در منتهى‌اليه‌ غرب‌ استان‌ جزيرة سوريه‌ در محل‌ تل‌ رُمَيلان‌ (نك: 2 )، EIواقع‌ در 42 طول‌ شرقى‌ و 36 و 55 عرض‌ شمالى‌ دانست‌ (نك: 1 .(EI
برقعيد در پايان‌ سدة 3ق‌ شهري‌ بزرگ‌ از توابع‌ موصل‌ در سرزمين‌ بقعاء بوده‌ است‌ (نك: ياقوت‌، 1/571) و آن‌ را يكى‌ از شهرهاي‌ ديار ربيعه‌ برشمرده‌اند (ابن‌ خردادبه‌، 95؛ مقدسى‌، 137) كه‌ طايفه‌اي‌ از تغلبيان‌ در آنجا اقامت‌ داشته‌اند؛ از جمله‌ خاستگاه‌ سيف‌الدولة حمدانى‌ و خاندان‌ تغلبى‌ وي‌ بوده‌ است‌ (ابن‌ حوقل‌، 1/221؛ ياقوت‌، 1/572). برقعيد ميان‌ دو شهر «بلد»، در كنارةدجله‌ و «جسر» واقع‌ بوده‌، و به‌گفتة ادريسى‌ فاصلة آن‌ از موصل‌ حدود 57 ميل‌ و تا نصيبين‌ حدود 45 ميل‌ بوده‌ است‌ (2/660 -661؛ نيز نك: ابن‌ حوقل‌، 1/208؛ ياقوت‌، همانجا).
برقعيد در سدة 3ق‌ شهري‌ وسيع‌ با برج‌ و بارو و 3 دروازه‌ بود. چون‌ كاروانهاي‌ موصل‌ به‌ نصيبين‌ از آنجا مى‌گذشت‌، شهري‌ پرجمعيت‌ بود و تجارت‌ در آن‌ رونق‌ داشت‌ و داراي‌ 200 دكان‌ بود. وجود آب‌ گوارا و زراعت‌ گندم‌ و جو نيز آن‌ را به‌ شهري‌ خرم‌ و آبادان‌ بدل‌ كرده‌ بود ( حدود العالم‌، 155؛ ابن‌ حوقل‌، 1/221؛ ادريسى‌، 2/661؛ ياقوت‌، 1/571).
در سدة 4ق‌ معزالدولة ديلمى‌ در نبرد با ناصرالدولة حمدانى‌، برقعيد را پايگاه‌ خود قرار داد تا از اخبار ناصرالدوله‌ آگاه‌ شود (نك: ابن‌ اثير، 8/553 -554).
در اواخر سدة 6 و اوايل‌ سدة 7ق‌ برقعيد از رونق‌ افتاد. ياقوت‌ از قول‌ برخى‌ از اهالى‌ اطراف‌، علت‌ آن‌ را ناامنى‌ منطقه‌ بر اثر راهزنى‌ مردم‌ آنجا دانسته‌ است‌ (همانجا). حريري‌ نيز در سدة 6ق‌ ماجراي‌ خطر كردن‌ راوي‌ داستانهاي‌ خويش‌ و گذشتن‌ از برقعيد را شرح‌ داده‌ است‌ (ص‌ 46). كاروانهاي‌ تجاري‌ پس‌ از رو به‌ رو شدن‌ با كردار زشت‌ اهالى‌ و مشاهدة سرقت‌ اموالشان‌، راه‌ امن‌ و بهتري‌ را كه‌ از شهر باشَزّي‌ مى‌گذشت‌، انتخاب‌ كردند و رونق‌ بازرگانى‌ از برقعيد به‌ باشزي‌ منتقل‌ شد و برقعيد نيز روي‌ به‌ ويرانى‌ نهاد تا آنجا كه‌ در اواخر سدة 7ق‌ جز گروهى‌ بى‌ سر و سامان‌ در آن‌ باقى‌ نماندند (نك: ياقوت‌، 1/571 - 572؛ قزوينى‌، 306-307). ياقوت‌ برخى‌ از راويان‌ را به‌ آن‌ ديار منسوب‌ مى‌داند (1/572 - 573). اكنون‌ فقط نام‌ و ويرانه‌اي‌ از برقعيد و باشزي‌ باقى‌ مانده‌ است‌ (نك: تاچ‌، .(62-64
مآخذ: ابن‌ اثير، الكامل‌؛ ابن‌ حوقل‌، محمد، صورة الارض‌، به‌ كوشش‌ كرامرس‌، ليدن‌، 1938م‌؛ ابن‌ خردادبه‌، عبيدالله‌، المسالك‌ و الممالك‌، به‌ كوشش‌ دخويه‌، ليدن‌، 1889م‌؛ ادريسى‌، محمد، نزهة المشتاق‌، بيروت‌، 1409ق‌/1989م‌؛ حدود العالم‌، به‌كوشش‌ منوچهر ستوده‌، تهران‌، 1362ش‌؛ حريري‌، قاسم‌، مقامات‌، ترجمة فارسى‌، به‌كوشش‌ على‌ رواقى‌، تهران‌، 1365ش‌؛ قزوينى‌، زكريا، آثار البلاد، بيروت‌، 1380ق‌/ 1960م‌؛ مقدسى‌، محمد، احسن‌ التقاسيم‌، به‌ كوشش‌ دخويه‌، ليدن‌، 1906م‌؛ ياقوت‌، بلدان‌؛ نيز:
EI 1 ; EI 2 ; Tuch, F., X Erl L uterungen und Berichtigungen zu orientalischen Schriftstellern n , ZDMG, 1847, vol. I.
سيمين‌ محقق‌