بَرْزَنْد، دهستانى از بخش انگوت شهرستان گرمى مغان در استان اردبيل.
مساحت اين دهستان بالغ بر 388 كم 2، و داراي 31 پارچه آبادي به مركزيت
قاسم كَنْدي است. برزند در 47 و 53 طول شرقى و 38 و 58 عرض شمالى، و در
ارتفاع 080 ،1متري از سطح دريا واقع است ( آمارنامه...،19). كسروي نام
برزند را با نام زرند ساوه، زرنگ سيستان و برزنج اران از يك ريشه مىداند
(3/277). رودخانة فصلى برزند چاي (سوباشى) از اين آبادي مىگذرد ( فرهنگ...،
267). در سرشماري آبان 1375ش اين دهستان داراي 791 خانوار با 821 ،4نفر
جمعيت بوده است ( سرشماري...، 6).
در عصر اسلامى، نخستين بار از برزند در وقايع سال 122ق نام برده شده است.
در اين سال خزرها بر نواحى جنوبى قفقاز و آذربايجان تاختند، اما در برزند با
سپاهيان حَرَشى، سردار عرب روبهرو شدند و پس از پيكاري سخت شكست خوردند و
گريختند (ابن اثير، 5/161). در اوايل سدة 3ق با آغاز جنبش بابك خرمدين، اين
منطقه از جمله برزند، دستخوش ناآرامى شد و پس از آنكه بابك لشكريان خليفه
معتصم را بارها شكست داد، در 220ق افشين براي سركوب او به آذربايجان رفت و
در برزند اردو زد و به بازسازي استحكامات آنجا پرداخت (طبري، 9/11-13؛
ابناثير، 6/448؛ ابن خردادبه، 121). بابك سرانجام در 222ق شكست خورد و اسير
شد و او را در دهم شوال همان سال به برزند، نزد افشين بردند و وي چند ماه
همانجا زندانى بود (يعقوبى، 2/473-474؛ طبري، 9/49-52). مؤلف حدود العالم يك
سده و نيم پس از اين وقايع، برزند را شهري خرم و آبادان، با آبهاي روان و
كشت بسيار ياد كرده (ص 159)، و مقدسى نيز در همين روزگار آن را شهري كوچك،
به عنوان بازار ارمنستان و بارانداز كورة آذربايجان دانسته است (ص 378).
از تاريخ برزند در سدههاي بعد آگاهى نداريم، اما گمان نمىرود اين ناحيه از
تاخت و تاز و ويرانگري مغولان مصون مانده باشد؛ چه، حمدالله مستوفى در سدة
8ق از برزند با عنوان ناحيهاي مخروبه ياد مىكند كه تنها ديهى از آن برجا
مانده است (ص 90). قلعة برزند در زمان ناصرالدين شاه توسط حسنعلى خان
جنرال مرمت، و قلعة جنرال ناميده شد (ساعدي، 79).
مآخذ: آمارنامة استان اردبيل (1377ش)، سازمان برنامه و بودجة استان اردبيل،
تهران، 1378ش؛ ابناثير، الكامل؛ ابن خردادبه، المسالك و الممالك، به كوشش
دخويه، ليدن، 1889م؛ حدودالعالم، به كوشش منوچهر ستوده، تهران، 1362ش؛
حمدالله مستوفى، نزهةالقلوب، به كوشش لسترنج، ليدن، 1331ق/1913م؛ ساعدي،
غلامحسين، خياو يا مشكينشهر، تهران، 1354ش؛ سرشماري عمومى نفوس و مسكن
(1375ش)، استان اردبيل، مركز آمار ايران، تهران، 1376ش؛ طبري، تاريخ؛
فرهنگ جغرافيايى آباديهاي كشور (اهر)، سازمان جغرافيايى نيروهاي مسلح،
تهران، 1376ش، ج 7؛ كسروي، احمد، كاروند، به كوشش يحيى ذكاء، تهران،
1356ش؛ مقدسى، محمد، احسنالتقاسيم، به كوشش دخويه، ليدن، 1906م؛ يعقوبى،
احمد، تاريخ، بيروت، دارصادر. محسن سليمانى